Σπουδαίος παιδαγωγός και δάσκαλος του 19ου αιώνα, ο Χρήστος Ευαγγελίδης γεννιέται στη Θεσσαλονίκη το 1809, με την οικογένειά του να μετοικεί στη Χίο για ασφάλεια, τι ειρωνεία (!), με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821. Ένα χρόνο μετά, στη μεγάλη Σφαγή του νησιού, χάνει και τους δύο γονείς του, όμως για καλή του τύχη περιθάλπεται από την οικογένεια του Αμερικανού Σάμιουελ Γουόρντ, του νεότερου (Samuel Ward jr.), ο οποίος περιόδευε εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη για δουλειές. Τελικά ο Σάμιουελ Γουόρντ και η σύζυγός του, παίρνουν μαζί τους τον μικρό Χρήστο στη Νέα Υόρκη, όπου και τον αναθρέφουν μαζί με τα δικά τους παιδιά. Σε μεταγενέστερες επιστολές του προς την κόρη του Σάμιουελ, Τζούλια Γουόρντ Χάου (Julia Ward Howe), την αποκαλεί «αδελφή», γεγονός που αποδεικνύει τους στενούς δεσμούς του με την οικογένεια. Η ανατροφή του επί της ουσίας επιτελείται σε ένα αυστηρό αγγλικανικό προτεσταντικό περιβάλλον, γεγονός που σημαδεύει την μετέπειτα διαδρομή του, κυρίως ως εκπαιδευτικού, για την ακρίβεια ως πρωτοπόρου παιδαγωγού για την εποχή εκείνη, σε μια Ελλάδα που κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής εξακολουθεί να επιτελεί η Εκκλησία, αφού επί Οθωμανών ακόμη, είναι εκείνη που προσπαθεί να προάγει την παιδεία στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας.
Από τη Νέα Υόρκη στην Ερμούπολη
Σπουδάζει φιλολογία και παιδαγωγική στις ΗΠΑ, όπου πρωτοστατεί στην καλλιέργεια φιλελληνικού κινήματος διοργανώνοντας περιοδείες και διαλέξεις σε διάφορες πόλεις. Το 1839 επανέρχεται στη Ελλάδα και μετά από διάφορες περιπλανήσεις εγκαθίσταται στη Σύρο, αφού έχει την τύχη να συναντηθεί και γνωριστεί με τον κορυφαίο Δάσκαλο του Γένους, ιερωμένο Νεόφυτο Βάμβα, ιδρυτή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο τελευταίος είναι εκείνος που προτρέπει τον Ευαγγελίδη να ιδρύσει το Ελληνικό Λύκειο, ένα πρωτοποριακό, υπερβολικά σύγχρονο εκπαιδευτήριο για την εποχή του, το οποίο ανοίγει τις πόρτες του σε παιδιά πλουσίων ομογενών του εξωτερικού. Το Λύκειο λειτουργεί για μια δεκαετία, από το 1842, στην Ερμούπολη, την πιο νέα και μοντέρνα πόλη του τότε Ελληνικού Βασιλείου. Για τις ανάγκες των μαθητών ο Ευαγγελίδης λειτουργεί παράλληλα οικοτροφείο. Είναι ο πρώτος που εισάγει νέες και πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους για την εποχή εκείνη, όπως μαθητικές εφημερίδες, μαθητικές θεατρικές παραστάσεις και διοργανώσεις μαθητικών διαλέξεων. Ο Χρήστος Ευαγγελίδης πέραν τούτων, ορμώμενος από την ελπίδα του για απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας του της Μακεδονίας, καθίσταται φορέας της «Μεγάλης Ιδέας», την οποία εμφυσεί και στους μαθητές του. Οι βασικές αρχές της λειτουργίας του αντανακλούσαν έντονα τον προτεσταντικό του προσανατολισμό. Σύμφωνα με το καταστατικό, το ίδρυμα ήταν θεμελιωμένο «στην Αγάπη, στην Αλήθεια, στην Εργατικότητα και στη μετάνοια των αμαρτιών», ενώ στόχος του ήταν η δημιουργία «φρονίμων και ευγενικών ατόμων, ευσεβών χριστιανών και χρησίμων πολιτών». Ο ισχυρισμός του ότι η μορφωτική του κατάρτιση στην Αμερική τον ωθεί να θεωρεί το εκπαιδευτικό της σύστημα ως το πλέον κατάλληλο για τον ελληνικό λαό, συνδυάζεται με την άποψή του ότι αναλαμβάνει θεϊκή αποστολή να διαφωτίσει τις χώρες της Ανατολής. Εκτός από τις εγκύκλιες γνώσεις που παρέχονται στα υπόλοιπα σχολεία, ο Ευαγγελίδης εμπλουτίζει το πρόγραμμά του με μαθήματα κολύμβησης και φυσικής αγωγής, ηθοποιίας, υγιεινής και ξένων γλωσσών. Το σχολείο αποτελεί μια προγυμνασιακή βαθμίδα στο εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής. Το Λύκειο εν κατακλείδι καθίσταται διάσημο λόγω της χαρισματικής προσωπικότητας του ιδρυτή του αλλά και των εκπαιδευτικών του καινοτομιών. Όλη αυτή η πρωτοποριακή εκπαιδευτική προσπάθεια ωστόσο, προκαλεί λυσσαλέες αντιδράσεις, με κυρίαρχο επιχείρημα την προτεσταντική χροιά της αγωγής του λυκείου, στο οποίο διδάσκει συνεργαζόμενο το Φιλελληνικό Παιδαγωγείο της αγγλικανικής ιεραποστολής. Εξαιτίας της ελληνικής καταγωγής του αλλά και της εξαιρετικής φιλομάθειας και ευγλωττίας του, ο ιδρυτής αποτελεί, πριν την επανάκαμψή του στην Ελλάδα, διάσημο μέλος της προτεσταντικής, μεγαλοαστικής κοινότητας της Νέας Υόρκης, φοιτώντας παράλληλα για κάποιο διάστημα σε ένα Ιερατικό Σεμινάριο, με απώτερο σκοπό να υπηρετήσει ως προτεστάντης ιεραπόστολος στη γενέτειρά του. Ο Χρήστος Ευαγγελίδης διατελεί παράλληλα υποπρόξενος των ΗΠΑ στην Ερμούπολη κατά την περίοδο 1865-1870, ενώ μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγονται οι συγγραφείς, ο επίσης Μακεδονικής καταγωγής Δημήτριος Βικέλας και ο Εμμανουήλ Ροΐδης, για τον οποίο πολλοί θεωρούν το Λύκειο και τον ίδιο τον Ευαγγελίδη, ως «υπαίτιους» της προτεσταντικής του ανατροφής και αντικληρικής του μετέπειτα στάσης, με αποκορύφωμα τη συγγραφή του έργου του «Η Πάπισσα Ιωάννα». Οι δύο μετέπειτα συγγραφείς-διανοητές της δύσης του 19ου αιώνα είναι οι εντεταλμένοι μαθητές του Λυκείου στην έκδοση της μαθητικής εφημερίδας «Μέλισσα». Ο Χρήστος Ευαγγελίδης αποβιώνει στην Αθήνα το 1881, ενώ αναφέρεται ότι είχε ένα γιο που εργαζόταν στη Νέα Υόρκη ως δημοσιογράφος με το όνομα Α. Χ. Ευαγγελίδης (A. C. Evangelides).
Η «προτεσταντική» ροπή του Εμμ. Ροΐδη
Εν έτει 1848, τη χρονιά που όλα τα ευρωπαϊκά βασίλεια και αυτοκρατορίες ταλανίζονται από επαναστατικά κινήματα για εκδημοκρατισμό και εδραίωση της αστικής δημοκρατίας, η ελληνική διπλωματική αποστολή, με πολίτες κατοίκους της πόλης καταφεύγουν στα υπόγεια του προξενείου, λόγω των βομβαρδισμών του βασιλιά Βίκτωρα – Εμμανουήλ, σε απάντηση των ταραχών. Κοινωνικά ετερόκλητη ομάδα ανθρώπων οι καταφεύγοντες, μέσα σε αυτό το περιβάλλον του φόβου, οι πρώτες προσευχές δίνουν γρήγορα τη θέση τους σε θεολογικές λογομαχίες και η ατμόσφαιρα του «γκροτέσκο» κορυφώνεται. Κάποια στιγμή πλημμυρίζει τις ακοές των εγκλείστων το σκανδαλιστικό χρονικό μιας αινιγματικής μορφής του 9ου αιώνα, της Πάπισσας Ιωάννας. Αυτήκοος μάρτυρας, όπως αναλυτικά αναφέρει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του«Tο Ελληνικόν Λύκειον Ερμουπόλεως και η προτεσταντική αγωγή του Εμμανουήλ Ροΐδη», ο κ. Αντώνης Λ. Σμυρναίος, ο δεκατριάχρονος γιος του Προξένου Δημητρίου Ροΐδη Εμμανουήλ, ο οποίος έμελλε να διαγράψει μια παράδοξη πορεία στη νεοελληνική διανόηση του 19ου αιώνα.Το 1849, την επομένη χρονιά του επεισοδίου της Γένοβας, ο νεαρός Ροΐδης στέλνεται από τους γονείς του στη Σύρο στο φημισμένο ανάμεσα στους εντοπίους, αλλά και στους Έλληνες της Διασποράς, Ελληνικόν Λύκειον.
Η προσωπικότητα του Ευαγγελίδη χρησιμεύει ως πρότυπο στο νεαρό Ροΐδη, ο οποίος, στερημένος της πατρικής παρουσίας, ζώντας στην ιδρυματική ατμόσφαιρα του οικοτροφείου και αρχίζοντας ήδη να υποφέρει από το μόνιμο εφιάλτη του βίου του, την κώφωση, επιχειρεί πλέον να βρει τη δική του δίοδο για τον κόσμο των ενηλίκων.
Η κλίση του Ροΐδη προς τον Προτεσταντισμό οφείλεται κατά τον Αχιλλέα Παράσχο, «σε κάποιον ανομολόγητο θαυμασμό του για τους θρησκευομένους ανθρώπους και μόνο ο έκδηλος και ακατανίκητος επικουρισμός του τον εμποδίζει τελικά να προσχωρήσει σ’ αυτόν». Ο Ευαγγελίδης φαίνεται ότι αποτελεί για το Ροΐδη ένα δυσπρόσιτο ηθικό ανάστημα, το οποίο συγκεντρώνει επιπλέον μια σειρά από σπάνια και ελκυστικά γνωρίσματα.
(Δρακάκης, 1987, Λάζος, 1884).
(Georgiadis, 1994 – 1995).
Tο «Ελληνικόν Λύκειον Ερμουπόλεως»
και η προτεσταντική αγωγή του Εμμ. Ροΐδη
Αντώνης Λ. ΣΜΥΡΝΑΙΟΣ
facebook
youtube
instagram
X
