H περιφερειακή ανάπτυξη στα νησιά του Αιγαίου Αρχιπελάγους αποτελεί μείζον θέμα για το μέλλον της τοπικής κοινωνίας. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου αποτελεί έναν από τους 4 πυλώνες, μαζί με την τοπική αυτοδιοίκηση, τους τοπικούς συνδέσμους-φορείς και το κεντρικό κράτος, που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην τοπική ανάπτυξη, προάγοντας την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική συνοχή.
Θεωρητικά, υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να συνεισφέρει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στην τοπική περιφερειακή ανάπτυξη. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα νησιά μας χρειάζονται ρεαλιστικές λύσεις οι οποίες να ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητές τους. Η μίμηση ‘βέλτιστων πρακτικών’ από ανεπτυγμένες περιοχές της Ευρώπης κινδυνεύουν να καταλήξουν σε ‘high-tech φαντασιώσεις’, δεσμεύοντας πολύτιμους πόρους σε πολιτικές τις οποίες οι νησιώτικες οικονομίες δεν έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν. Πέραν ελαχίστων επιτυχημένων περιπτώσεων μεταφοράς γνώσης από το Πανεπιστήμιο στις τοπικές οικονομίες, η βασική συνεισφορά του Πανεπιστημίου Αιγαίου θα μπορούσε να απορρέει από την παραμονή των νέων αποφοίτων του στα νησιά των σπουδών τους.
Η ενίσχυση του αποκαλούμενου ‘ανθρώπινου κεφαλαίου’ θα μπορούσε να έχει ιδιαίτερα θετικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των νησιών. Το πρόβλημα είναι όμως ότι το 90-95% των αποφοίτων του Πανεπιστήμιο Αιγαίου φεύγουν εκτός του Αιγαίου μετά την αποφοίτησή τους. Υπάρχουν δύο βασικές αιτίες οι οποίες εξηγούν αυτή την τόσο ανησυχητική ‘διαρροή εγκεφάλων’ (brain drain) από τα νησιά στα οποία έχει εγκατασταθεί το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Η πρώτη έχει να κάνει με το σύστημα εισαγωγής στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Γύρω στο 95% των φοιτητών που εγγράφονται στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου προέρχονται από την υπόλοιπη επικράτεια. Ειδικά μετά την οικονομική κρίση, οι πλειοψηφία των αποφοίτων έχει ήδη ξενοικιάσει προτού ολοκληρώσει τις σπουδές της. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση που οι απόφοιτοι μένουν ως το τέλος στο νησί των σπουδών τους, στη συνέχεια θα προτιμήσουν να εγκατασταθούν σε μεγαλύτερες πόλεις όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι περισσότερες και καλύτερες, ή να αναζητήσουν την τύχη τους σε μεταπτυχιακά και απασχόληση στο εξωτερικό. Η δεύτερη αιτία αναφέρεται στις διαρθρωτικές αδυναμίες των νησιωτικών οικονομιών. Δεδομένης της πολύ χαμηλής ζήτησης για αποφοίτους πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, η παραμονή των αποφοίτων ως μισθωτών είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Η εναλλακτική είναι να παραμείνουν ως επιχειρηματίες. Με την δημιουργία νέων επιχειρήσεων από αποφοίτους πανεπιστημιακής εκπαίδευσης αναβαθμίζεται το επιχειρηματικό περιβάλλον του νησιού και έτσι δημιουργούνται ευκαιρίες για νέες θέσεις εργασίας. Επομένως, το βασικό ερώτημα είναι: «Πως μπορούν τα νησιά του Αιγαίου, όπως η Χίος, να κρατήσουν τους απόφοιτους ως επιχειρηματίες;» Η έννοια του επιχειρηματία χρησιμοποιείται εδώ με την ευρύτερη έννοια του όρου: συμπεριλαμβάνονται και υβριδικές μορφές όπως οι «free-lancers» και οι «digital nomads». Σχετική έρευνα σε αποφοίτους επιχειρηματίες του Πανεπιστημίου Αιγαίου ανέδειξε τους σημαντικότερους προσδιοριστικούς παράγοντες της απόφασης των αποφοίτων να αναλάβουν επιχειρηματική δράση στο νησί των σπουδών τους.
Τρία είναι τα πλέον σημαντικά ευρήματα της έρευνας: Πρώτον, η σχέση των αποφοίτων με τον τόπο καταγωγής των (συγγενείς και φίλοι) δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερη επίδραση στην απόφαση επαγγελματικής διαμονής τους. Αυτό είναι ενθαρρυντικό γιατί σημαίνει ότι εάν έβρισκαν στα νησιά ένα ικανοποιητικό βαθμό επιχειρηματικού περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής θα μπορούσαν να παραμείνουν. Δεύτερον, η αντίληψη των αποφοίτων για την ποιότητα ζωής στα νησιά φαίνεται να είναι εξίσου σημαντική και να συνδέεται στενά με την αντίληψή τους περί επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι η ποιότητα ζωής στα νησιά έχει και αρνητικό (υποδομές σε υγεία, εκπαίδευση, μεταφορές) αλλά και θετικό πρόσημο (π.χ. εγγύτητα στη φύση, μικρές αποστάσεις, ήπιοι ρυθμοί καθημερινότητας, λιγότερο άγχος), το στοίχημα της βελτίωσής της είναι διττό. Τρίτον, η κοινωνική ενσωμάτωση των αποφοίτων στην πανεπιστημιακή κοινότητα και τοπική κοινωνία αποτελεί σημαντικό θετικό παράγοντα για την παραμονή τους στο νησί των σπουδών τους. Με άλλα λόγια, το αίσθημα του ανήκειν και η δημιουργία δεσμών με τον τόπο και το ντόπιο πληθυσμό είναι καταλυτικής σημασίας.
Τα παραπάνω θέτουν σημαντικές προκλήσεις σε όλους τους φορείς άσκησης της δημόσιας πολιτικής. Σε θέματα βελτίωσης των ‘βαριών’ υποδομών αλλά και παροχής κινήτρων για εγκατάσταση γιατρών, εκπαιδευτικών κι επιχειρηματιών, ο παρεμβατισμός του κεντρικού κράτους στην άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων είναι καθοριστικός. Η βιβλιογραφία των τελευταίων ετών δείχνει ότι το κράτος το οποίο περιορίζεται στο να επεξεργάζεται προγράμματα και να διανέμει ‘κονδύλια’ ως ουδέτερος διαιτητής είναι πλέον ξεπερασμένο. Σε άλλα θέματα όμως - όπως οι θετικές πλευρές της ποιότητα ζωής, η γενικότερη προβολή αυτών των θετικών πλευρών (place branding), και η κοινωνική ενσωμάτωση των φοιτητών - οι τοπικοί φορείς σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο θα μπορούσαν να πετύχουν πολύ περισσότερα από ότι έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής.
Η παραπάνω συζήτηση απασχολεί τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης, Αναστασία Κωνσταντέλου, Γιώργο Λιάγκουρα, Ελένη Ζαρίμη και Μιχάλη Παπάζογλου στο πλαίσιο της ενασχόλησής τους με το έργο «Περιφερειακά Πανεπιστήμια ως Καταλύτες Οικονομικής Ανάπτυξης: Ο Ρόλος τους στην Ενίσχυση της Γνώσης, της Καινοτομίας, και της Απασχόλησης των Αποφοίτων» με κωδικό ΟΠΣ (MIS) 5224624, το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του Ταμείου Διμερών σχέσεων 2014-2021 και συγχρηματοδοτείται από το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΧΜ-ΕΟΧ). Σε συνεργασία με Νορβηγούς εταίρους από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Νορβηγίας (Western Norway University of Applied Sciences) συζητούν και ανταλλάσσουν εμπειρίες για τα κρίσιμα θέματα της περιφερειακότητας, της επιχειρηματικότητας, και της απασχόλησης των αποφοίτων περιφερειακών πανεπιστημίων με σκοπό τη μεταφορά καλών πρακτικών και τεχνογνωσίας ώστε να ενισχυθεί η περιφερειακή ανάπτυξη στα νησιά του Αιγαίου Αρχιπελάγους.
Αναστασία Κωνσταντέλου, Πρόεδρος, Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης
Γιώργος Λιάγκουρας, Καθηγητής, Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης
Ελένη Ζαρίμη, Υποψ. Διδάκτωρ, Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης
Μιχάλης Παπάζογλου, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
