Μετά από κάθε μεγάλη πυρκαγιά στο νησί, το σύνολο της τοπικής κοινωνίας ενεργοποιείται με στόχο το μέτρημα των πληγών αλλά και την επούλωσή τους. Η λέξη «αναδάσωση» έρχεται να υπενθυμίσει όχι μόνο τις ευθύνες που έχουν κράτος, αυτοδιοίκηση αλλά και κοινωνία να βοηθήσουν το περιβάλλον να επανακάμψει αλλά και τις προϋποθέσεις που απαιτεί η αναδάσωση μετά από μία μεγάλη καταστροφή.
Για να κατανοήσει κανείς την ανάγκη της αναδάσωσης θα πρέπει πρώτα να εστιάσει στην αιτία που δημιουργεί αυτή την ανάγκη, που τουλάχιστον στην περίπτωση της Χίου δεν είναι άλλη από την πυρκαγιά, είτε αυτή προέρχεται από τη φύση, είτε κατά κύριο λόγο από ανθρώπινη αμέλεια και εμπρησμό.
Η θέση της Χίου
Σύµφωνα µε µελέτη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστηµάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων του ΕΘΙΑΓΕ και του WWF Ελλάς η Περιφερειακή Ενότητα Χίου κατατάσσεται δεύτερη (µετά την Π.Ε. Δωδεκανήσου) µεταξύ των Π.Ε. του γεωγραφικού διαµερίσµατος των νησιών του Αιγαίου µε βάση τις καµένες εκτάσεις, που αντιστοιχούν στο 24% του διαµερίσµατος, και τρίτη (µετά τις Π.Ε. Πειραιά και Δωδεκανήσου) µε βάση τον αριθµό των περιστατικών, τα οποία αντιστοιχούν στο 18% του διαµερίσµατος.
Τον Αύγουστο του 2012 εκδηλώθηκε η μεγαλύτερη καταστροφική πυρκαγιά η οποία κατέκαψε 148.000 στρέµµατα. Τµήµα της πυρκαγιάς (περίπου 12.000 στρ.) βρίσκονταν εντός της περιοχής Natura 2000 «Βόρεια Χίος» µε κωδικό GR4130003. Από τις ετήσιες κατανοµές των καµένων εκτάσεων στην Περιφερειακή Ενότητα Χίου προκύπτει ότι το 2012 ήταν το έτος µε τη µεγαλύτερη καµένη έκταση που έχει γνωρίσει το νησί την τελευταία 30ετία.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι τα ευρήματα του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας σύμφωνα με τα οποία η μέση δριμύτητα των δασικών πυρκαγιών της Ελλάδας είναι 357 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό για τη χρονική περίοδο 1983-2017. Η δριμύτητα μεγιστοποιείται στα νησιά του Αιγαίου και ειδικά στη Χίο (551 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό), ενώ αρκετά αυξημένη μέση δριμύτητα εμφανίζουν και οι δασικές πυρκαγιές της Θεσσαλίας (542) αλλά και της Πελοποννήσου (524).
Τι είναι η αναδάσωση;
Η αναδάσωση αυτή καθεαυτή δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά μέσο για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου, που για την περίπτωση της Χίου είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποκατάσταση του περιβάλλοντος στη φυσική του μορφή, με τη βασική προϋπόθεση ότι το περιβάλλον αποδεδειγμένα δεν μπορεί να επανακάμψει από μόνο του έπειτα από μία 5ετία.
Τα μεσογειακά οικοσυστήματα- όπως αυτή της Χίου- ανήκουν σε εκείνα που εδώ και χιλιάδες χρόνια έχουν προσαρµοστεί στις συνθήκες, αντιµετωπίζοντας τη φωτιά και έχοντας την ικανότητα να αναγεννιούνται ύστερα από αυτή.
Ωστόσο στην περίπτωση που ένα δάσος έχει παραδοθεί στο έλεος συχνών πυρκαγιών (δύο φορές μέσα σε πέντε χρόνια) και υπάρχει έντονη υποβάθμιση του οικοσυστήματος, λόγω της διάβρωσης του εδάφους ή της υπέρ βόσκησης, τότε χάνεται η ικανότητα φυσικής αναγέννησης και η τεχνητή αναδάσωση είναι αναγκαία.
Σε αυτό το σημείο έρχεται η Δασική Αρχή Χίου, που ως καθόλα αρμόδια υπηρεσία είναι υπεύθυνη να εκπονήσει σχετικές μελέτες, ώστε να αποτυπωθούν τα βασικά οικολογικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής (ποιότητα εδάφους, τύποι δένδρων κ.ά.) και να δώσει στο περιβάλλον μία δεύτερη ευκαιρία.
Η ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΑΜΕΝΩΝ ΔΑΣΩΝ ΤΗΣ ΧΙΟΥ
Για να κατανοήσει κανείς την ανάγκη αναδάσωσης στη Χίο, θα πρέπει να αντιληφθεί πλήρως το μέγεθος της σταδιακής καταστροφής που αντιμετώπισε το νησί τα τελευταία 35 χρόνια.
Από τα στοιχεία του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων προκύπτει ότι για την περίοδο από το 1983 μέχρι το 2005 οι καμένες εκτάσεις, ως αποτέλεσμα των 446 πυρκαγιών, ανέρχονταν σε 302.555 στρέμματα ενώ η μέση ένταση καμένης έκτασης ανά περιστατικό ανέρχεται σε 678 στρέμματα.
Κατά μέσο όσο στο νησί ετησίως εκδηλώνονται 19 πυρκαγιές και καίγονται 13.155 στρέμματα γεωργικών και δασικών εκτάσεων. Για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο το 77,1% αφορούσε σε δασικές εκτάσεις και το 22,9% τις γεωργικές.
Από το 1987 μέχρι το 2010
Οι δύο φωτιές του 1987και 1998, έκαψαν συνολικά 44.600 στρέμματα δασών, δασικών εκτάσεων και χαμηλής βλάστησης και συγκεκριμένα 30.700 στρέμματα πευκοδάσους. Οι εκτάσεις αυτές κηρύχθηκαν αναδασωτέες και η αποκατάστασή τους έγινε με φυσική αναγέννηση και υποβοήθηση από εθελοντές, ενέργεια που θεωρήθηκε επιτυχημένη κατά 90%, με αποτέλεσμα οι πληγές να επουλωθούν σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό.
Μόνο το 2012 η πυρκαγιά έκαψε 148.000 στρέμματα πευκοδάσους και χαρακτηρίστηκε ως η 3η μεγαλύτερη καταστροφή σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Σημαντικές σε έκταση ήταν και οι πυρκαγιές του 2000 κατά τις οποίες αποτεφρώθηκαν 15.750 στρέμματα από τα οποία τα 9.890 αντιστοιχούσαν σε δασικές εκτάσεις. Αυτές οι εκτάσεις κηρύχθηκαν αναδασωτέες και στα όριά τους περιλήφθηκαν και οι εκτάσεις που είχαν επίσης κηρυχθεί αναδασωτέες από τις προηγούμενες πυρκαγιές των ετών 1993 και 1995.
Η μεγάλη πυρκαγιά του 2012 και η καταστροφή των αναδασώσεων
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μέχρι και το 2012 η Χίος πέρασε σε μία φάση ύφεσης των πυρκαγιών όπου δόθηκε στη φύση η ευκαιρία να επουλώσει τις πληγές της. Όλα αυτά μέχρι και τον Αύγουστο του 2012 όταν το νησί γνώρισε τη μεγαλύτερη καταστροφή από πυρκαγιά των τελευταίων 30 ετών. Η δασική πυρκαγιά ξεκίνησε στις 02.25 τα ξημερώματα του Σαββάτου της 18ης Αυγούστου 2012 από εμπρησμό από πρόθεση σε δασική έκταση νότια της επαρχιακής οδού Χίου- Νέας Μονής, στο ύψος της διασταύρωσης με την Ι.Μ. Αγίου Μάρκου και τέθηκε υπό πλήρη έλεγχο 10 ημέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 20:00 της Τρίτης 28 Αυγούστου 2012.
Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς κάηκαν συνολικά 148.000 στρέμματα γης, δηλαδή το ½ των εκτάσεων που έχασε η Χίος από το 1983 μέχρι και το 2010. Η πλειοψηφία του των καμένων εκτάσεων αποτελούνταν από δημοτικά, μοναστηριακά ή ιδιωτικά δάση καθώς και δασικές εκτάσεις.
Η ένταση μάλιστα της πυρκαγιά ήταν τόσο μεγάλη που κατατάχθηκε το 2012 στην 3η θέση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για εκείνη τη χρονιά.
Η περιοχή που επλήγη από τη μεγάλη πυρκαγιά του 2012 αποτελούνταν από εκτάσεις 4 διαφορετικών τύπων και συγκεκριμένα:
Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΟΥ 2016 ΑΠΟΤΕΛΕΙΩΣΕ ΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΝΑ ΑΝΑΚΑΜΨΕΙ
Οι δύο πυρκαγιές που έπληξαν την Χίο το καλοκαίρι του 2016 εκδηλώθηκαν µε διαφορά ενός μήνα µεταξύ τους και σημειώθηκαν στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων και στην περιοχή της Σιδηρούντας, από τις οποίες αποτεφρώθηκαν περί τα 50.000 στρέμματα δασικής και καλλιεργήσιμης έκτασης από μαστιχόδεντρα.
Δυστυχώς η πυρκαγιά του 2016 αποτελείωσε κάθε προσπάθεια της φύσης να επανακάμψει με φυσικό τρόπο, με αποτέλεσμα η αναδάσωση με τεχνητά μέσα να θεωρείται πλέον μονόδρομος.
Σύμφωνα με την έκθεση της WWF Hellas η περιοχή Καμπί του Αγίου Γεωργίου Συκούση είχε καταστραφεί από την πυρκαγιά του 2012 και καταστράφηκε εκ νέου το 2016, με αποτέλεσμα να αποτεφρωθούν σχεδόν στο σύνολό τους τα άκαυτα άτομα πεύκης, που είτε είχαν διασωθεί είτε φύτρωσαν με φυσικό τρόπο μετά την πυρκαγιά του 2012.
Αντίστοιχα η WWF εντοπίζει τέτοιες εκτάσεις και στην περιοχή του όρμου της Ελάτας, όπου το δάσος, εκτός από το 2016, είχε καεί και στην πυρκαγιά του 2012 αλλά και στη μεγάλη πυρκαγιά του 2000.
Καλύτερα τα πράγματα στη Σιδηρούντα
Από την άλλη στη Σιδηρούντα, παρότι θρηνήσαμε τον χαμό μίας συμπολίτισσάς μας, τα περιθώρια της φύσης να αναδασωθεί με φυσικό τρόπο είναι μεγαλύτερα κυρίως γιατί η συγκεκριμένη έκταση δεν είχε πληγεί στο κοντινό παρελθόν από άλλη καταστροφική πυρκαγιά και αυτό επιτρέπει την αισιοδοξία για σχετικά γρήγορη επαναφορά του φυσικού οικοσυστήματος.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη WWF, αυτό απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η πληγείσα περιοχή πρέπει να προστατευτεί για πολλά χρόνια ακόμη από τη βόσκηση, καθώς και από μια ενδεχόμενη αλλαγής χρήσης της γης.
Από το 2016 μέχρι σήμερα
Δύο χρόνια μετά τις πυρκαγιές του 2016 το µεγαλύτερο πρόβληµα εµφανίζεται στις περιοχές που έχουν υποστεί καταστροφικές ζηµιές τόσο κατά την πυρκαγιά του 2012, όσο και στην πυρκαγιά του 2016. Οι δυνατότητες των οικοσυστηµάτων σε αυτές τις περιπτώσεις για φυσική αναγέννηση έχουν µειωθεί δραµατικά. Παρόλα αυτά υπάρχει η εκτίµηση ότι τα παραπάνω φρυγανικά είδη και οι θαµνώνες αειφύλλων-πλατυφύλλων θα µπορέσουν να ανταποκριθούν και να επανακάµψουν σε πολλές περιπτώσεις.
Ένα μακροπρόθεσμο πλάνο τεχνητών αναδασώσεων σε περιοχές που έχουν τριπλοκαεί στο παρελθόν αποτελεί μονόδρομο για να δούμε τη Χίο να πρασινίζει ξανά.
«Ο συστηµατικός σχεδιασµός για το µέλλον των δασικών εκτάσεων της Χίου γίνεται περισσότερο από επιτακτικός, ειδικά στο κεντρικό-νότιο τµήµα του νησιού που έχει πληγεί από επαναλαµβανόµενες πυρκαγιές τα τελευταία έτη.
Η αδυναµία φυσικής αλλά και οι δυσκολίες για τεχνητή αναδάσωση (λόγω κόστους, έκπλυσης των εδαφών κτλ.), θα δηµιουργήσουν σοβαρά προβλήµατα ερηµοποίησης. Κάποια από αυτά είναι ήδη εµφανή, ειδικά στις περιοχές που έχουν καεί δύο και τρεις φορές την τελευταία εικοσαετία, όπως π.χ. στον Όρµο Ελάτας. Θέσεις στις οποίες θα µπορούσαν να πραγµατοποιηθούν αναδασώσεις βρίσκονται στις περιοχές Ποταµοί- Βίγλα (στο δυτικό τµήµα, παραλιακά), όπως και στο Καµπί (βόρεια της Βέσσας).
Πρόκειται για εκτάσεις που έχουν διαταραχθεί αλλεπάλληλα από πυρκαγιές, έχουν αρκετά πετρώδες έδαφος µε µέτριες κλίσεις, όπου η πορεία της φυσικής αναγέννησης κρίνεται αµφίβολο ότι θα είναι επιτυχής.
Πρέπει να αποφευχθούν τα µηχανικά µέσα, λόγω της δυσκολίας που παρουσιάζει το πετρώδες έδαφος σε τέτοιες εργασίες καθώς και για λόγους προστασίας της νέας βλάστησης που θα έχει εγκατασταθεί.
Ένα επιπλέον ζήτηµα είναι να προβλεφθεί και η προστασία των όποιων αναδασώσεων από την βόσκηση και µελλοντικά συµβάντα πυρκαγιών. Όπως έδειξε η ιστορία, παρά την συστηµατική και κοπιώδη προσπάθεια αναδασώσεων στο παρελθόν, οι φωτιές του 2012 και του 2016 κατέστρεψαν σε λίγες ώρες περιοχές τεχνητών αναδασώσεων (Νέα Μόνη, Αρµόλια). Πιθανόν να είναι απαραίτητο να εφαρµοστεί ως µακροπρόθεσµο µέτρο ένα ερευνητικό πρόγραµµα τεχνητών αναδασώσεων µε περιφραγµένες επιφάνειες για την παρακολούθηση ανάπτυξης της βλάστησης και την εξαγωγή συµπερασµάτων για µελλοντικές αναδασωτικές προσπάθειες όσο αφορά τα είδη και τις θέσει», προτείνει η WWF.
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΩΝ
Στη συνείδηση του απλού Χιώτη η προσπάθεια για αναδάσωση έχει συνδεθεί με τις εθελοντικές εξορμήσεις διαφόρων συλλόγων και φορέων σε δάση όπου έχουν καταστραφεί ολοσχερώς μετά από μία μεγάλη πύρινη καταστροφή.
Είναι όμως η αναδάσωση μία απλή διαδικασία που μπορεί να κάνει κάποιος αυθαίρετα;
Η απάντηση έρχεται από τον Τ. Φλιούκα, υπηρεσιακό παράγοντα της Διεύθυνσης Δασών Χίου.
«Η αναδάσωση δεν είναι μία απλή διαδικασία. Απαιτεί μελέτες και χρηματοδοτήσεις, κάτι που σε περιόδους οικονομικής κρίσης δεν είναι εύκολη υπόθεση ούτε για ιδιώτες αλλά ούτε και για το δημόσιο», εξηγεί.
Η αποκατάσταση της Νέας Μονής
Σύμφωνα με τον ίδιο οι προσπάθειες που καταβάλει η Διεύθυνση Δασών Χίου εστιάζονται στην ευρύτερη περιοχή της Νέας Μονής, περιοχή που έχει καεί αρκετές φορές κατά το παρελθόν.
«Το μεγαλύτερο πλήγμα εντοπίζεται στην περιοχή της Νέας Μονής. Από την πλευρά μας υπάρχει μία μεγάλη μελέτη έτοιμη, της τάξεως των 880.000 ευρώ, που προβλέπει την αποκατάσταση της περιοχής της Νέας Μονής μέχρι τα σύνορα με το Δαφνώνα. Έχει εγκριθεί η χρηματοδότηση και πλέον περιμένουμε να περάσουμε στην υλοποίησή της», ανέφερε ο κ. Φλιούκας.
Δήμος, ο μεγάλος δασοκτήμονας
Το κυριότερο πρόβλημα, σύμφωνα με τον ίδιο, ξεκινά από το γεγονός ότι το 90% των εκτάσεων που καίγονται είναι δημοτικές δασικές εκτάσεις. Αυτό, όπως εξηγεί, σημαίνει ότι ο δασοκτήμονας, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Δήμος Χίου, θα πρέπει να συντάξει μελέτες με έξοδά του και να τις στείλει στο Δασαρχείο Χίου προς έγκριση.
«Δυστυχώς από την πλευρά του Δήμου δεν μας έχει υποβληθεί καμία ολοκληρωμένη μελέτη, πέρα από την περίπτωση του Σταθμού Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων, όπου η Υπηρεσία Καθαριότητας έπρεπε να δασώσει αντίστοιχη έκταση με αυτή που της παραχωρήθηκε σε άλλο σημείο», ανέφερε ο κ. Φλιούκας.
Σημαντική η εθελοντική προσφορά αλλά…
Ερωτώμενος για τη δράση των εθελοντών ο Τ. Φλιούκας τη χαρακτήρισε ιδιαίτερα σημαντική, σημειώνοντας ότι από το 2012 μέχρι σήμερα έχουν φυτευτεί πάνω από 50.000 δέντρα μόνο στην περιοχή της Νέας Μονής.
«Η μεγαλύτερη προσπάθεια εστιάζεται στη Νέα Μονή αλλά υπάρχουν και μικρότερες παρεμβάσεις σε περιοχές όπως το Αίπος και η Βολισσός, όπου σύλλογοι και ιδρύματα προχωρούν στη δημιουργία δασικών πυρήνων, τους οποίους αναλαμβάνουν και φροντίζουν μέχρι τα δέντρα να μεγαλώσουν.
Εκ των πραγμάτων δεν μπορείς να αναδασώσεις 200.000 στρέμματα, όσα δηλαδή κάηκαν την τελευταία 10ετία. Μπορείς όμως να συνεισφέρεις. Και σε αυτόν τον τομέα η εθελοντική δράση είναι πολύ σημαντική. Από την πλευρά μας προσπαθούμε να διαθέσουμε όλα τα μέσα στους εθελοντές, κυρίως μέσα από την παροχή δωρεάν δενδρυλλίων από κρατική φυτώρια», δήλωσε ο ίδιος, σημειώνοντας παράλληλα ότι το νησί υστερεί στο τμήμα των μελετών, αφού αυτές συνεπάγονται και το αντίστοιχο κόστος ανάθεσης σε ιδιώτες επιστήμονες.
ΦΙΛΟΔΑΣΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΙΟΥ: Η ΑΘΟΡΥΒΗ ΕΡΓΑΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΗΣ ΧΙΩΤΙΚΗΣ ΦΥΣΗΣ
Τη στιγμή που η χιώτικη φύση συνεχίζει να πληγώνεται από την ανθρώπινη αμέλεια, ένα μικρό τμήμα της κοινωνίας εργάζεται σκληρά σχεδόν όλες τις εποχές του χρόνου προκειμένου να βοηθήσει το περιβάλλον όχι μόνο να ανακάμψει αλλά και να κερδίσει έδαφος, ακόμα και σε περιοχές όπου το βραχώδες τοπίο υπερτερούσε μέχρι πρότινος σημαντικά.
Η Φιλοδασική Ένωση Χίου και τα μέλη της, σε μία πολύχρονη πορεία που ξεκινά από το 1923, έχουν αποδείξει ότι η αθόρυβη και σχεδόν καθημερινή εργασία για το πρασίνισμά των γυμνών βουνών της Χίου όχι μόνο αποτελεί προσφορά στην κοινωνία αλλά και ηθική υποχρέωση απέναντι σε ένα πληγωμένο νησί.
Η δράση της
Στη Φιλοδασική οφείλεται το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος αναδασώσεων. Μια απλή περιήγηση στις πλαγιές του Αίπους, στο Θόλο, στη Λαγκάδα αλλά και στα Καρδάμυλα αρκεί για να διαπιστωθεί η συνεχής και άοκνη δραστηριότητά της.
Από την αρχή της δραστηριοποίησής της μέχρι σήμερα, τα μέλη της έχουν δημιουργήσει πάνω από 200 δασικούς πυρήνες και πάνω από 10 ομβροδεξαμενές των 10 τόνων για τις ανάγκες ποτίσματος των νέων δέντρων.
«Οι φυτεύσεις γίνονται με δένδρα κατάλληλα για τις κλιματικές συνθήκες της Χίου, δεν περιοριζόμεθα όμως μόνο στα υπάρχοντα γηγενή είδη αλλά προμηθευόμαστε και φυτεύουμε και άλλες νέες ποικιλίες που μπορούν να ενσωματωθούν στη χιώτικη χλωρίδα, όπως το κανονικό είδος της κουκουναριάς, το πλαγιόκλαδο κυπαρίσσι, την τούγια, το γλαυκό κυπαρίσσι κλπ.», αναφέρει η αντιπρόεδρος της Φιλοδασικής Πέννυ Τασσοπούλου.
Στη Φιλοδασική οφείλεται η φύτευση 300.000 δέντρων στο νησί με ποσοστό επιτυχίας που αγγίζει το 99%.
«Μόνο την τελευταία 4ετία φυτεύφθηκαν πάνω από 6.000 κουκουναριές και μέσα στο 2017 πάνω από 1.500. Στόχος μας είναι να αναπτυχθούν οι πυρήνες στο Αίπος, στο Θόλος, στο Γιαννάκη, στη Λαγκάδα και στα Καρδάμυλα, κάτι που γίνεται με τη βοήθεια του μόνιμου εξειδικευμένου συνεργείου μας», αναφέρει.
Περιβάλλον δεν είναι μόνο τα δέντρα
Εκτός από δένδρα η Φιλοδασική φυτεύει και θάμνους. Στο Αίπος, για παράδειγμα, υπήρχε μόνον ο σφένδαμος, στο Φλώρι υπήρχε μόνο αστυφίδα και διάσπαρτα κάποια αιωνόβια πουρνάρια. Με τις δράσεις της και τις φυτεύσεις της η Φιλοδασικής τοποθέτησε και νέες ποικιλίες θάμνων, ικανών να προσαρμοσθούν και να αναπτυχθούν στο χιώτικο περιβάλλον όπως: κουμαριές, αροδάφνες, μυδική αλλά και πολλά δενδρολίβανα, φυτά που συνεισφέρουν πάρα πολύ στη μελισσοκομία, των οποίων ο αριθμός υπερβαίνει σήμερα τα 3.000.
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
