Αλήθειες και ψέματα για το «κούρεμα» του δημοσίου χρέους

Ενας από τους βασικούς λόγους, σύμφωνα με την κυβέρνηση, που ο κ. Αλέξης Τσίπρας οδηγήθηκε στο δημοψήφισμα ήταν ότι οι επίσημοι δανειστές της Ελλάδας, στις προτάσεις τους στα τέλη Ιουνίου, δεν συμπεριλάμβαναν ένα χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή παλαιότερων δεσμεύσεών τους για την ελάφρυνση του χρέους. Στην εβδομάδα πριν από το δημοψήφισμα, το ΔΝΤ έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους την οποία είχε συντάξει στις 26 Ιουνίου (την ημέρα που προκηρύχθηκε). Στην έκθεση αυτή συμπέραινε ότι το χρέος θα χρειαζόταν «κούρεμα» 30% του ΑΕΠ για να πέσει κάτω από το επίπεδο του 110% του ΑΕΠ το 2022 (ο στόχος που είχε τεθεί στο Eurogroup του Νοεμβρίου 2012).

Σε νέο τετρασέλιδο σημείωμα που δημοσιεύθηκε στα μέσα Ιουλίου, έπειτα από δύο εβδομάδες κεφαλαιακών ελέγχων, το Ταμείο συνιστούσε ελάφρυνση χρέους «σε μια κλίμακα πολύ μεγαλύτερη» από οτιδήποτε έχει έως τώρα προταθεί. Ως εναλλακτικές ιδέες, ανέφερε τη χορήγηση περιόδων χάριτος 30 ετών στο σύνολο των χρεών της Ελλάδας προς την Ευρωζώνη (συμπεριλαμβανομένων και των νέων δανείων), ετήσιες μεταβιβάσεις προς την Ελλάδα ή «κούρεμα» των οφειλών.

Προσεκτική ανάγνωση

Είχε λοιπόν δίκιο ο κ. Βαρουφάκης που επέμενε; Εκανε καλά ο ΣΥΡΙΖΑ, συνεπικουρούμενος από κορυφαίους οικονομολόγους παγκοσμίου φήμης, που έκανε την απομείωση του χρέους σημαία και που έφτασε στο σημείο, εις το όνομά της, να οδηγήσει τη χώρα στο ολέθριο δημοψήφισμα; Μια προσεκτική ανάγνωση των δεδομένων του χρέους και των προαπαιτούμενων για τη βελτίωσή τους οδηγεί σε ένα εμφατικό «όχι».

Ας ξεκινήσουμε από τις αναλύσεις του ΔΝΤ. Στην έκθεση της 26ης Ιουνίου, το Ταμείο σημείωνε ότι ώς το φθινόπωρο του 2014 το χρέος προσέγγιζε μια βιώσιμη τροχιά. Υπολογίζοντας και την επιστροφή των 10,9 δισ. του ΤΧΣ και τη μεγάλη μείωση των επιτοκίων δανεισμού του EFSF, προέβλεπε ότι το χρέος θα μειωνόταν στο 116,5% του ΑΕΠ το 2020 και στο 104,4% του ΑΕΠ το 2022 – εντός των στόχων του Νοεμβρίου του 2012, με άλλα λόγια.

Ωστόσο μετά το περυσινό φθινόπωρο, ο εκτροχιασμός του προγράμματος έχει δημιουργήσει νέες χρηματοδοτικές ανάγκες. Η έκθεση της 26/6 εστίαζε μεταξύ άλλων στη δημοσιονομική διολίσθηση του 2014, στους χαμηλότερους στόχους πλεονασμάτων για το 2015-8 (νέες χρηματοδοτικές ανάγκες 13 δισ. ευρώ) και στην αποτυχία, για πολλοστή φορά, των στόχων για τις ιδιωτικοποιήσεις (άλλα 9 δισ.).

Στο τετρασέλιδο σημείωμα της 14/7, το Ταμείο επικαλείται τη «σημαντική περαιτέρω επιδείνωση» στις προοπτικές βιωσιμότητας του χρέους που προκλήθηκε από την τραπεζική αργία και τον περιορισμό στην κίνηση κεφαλαίων.

Οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις είναι, όπως αναφέρει, που διόγκωσαν τις χρηματοδοτικές ανάγκες ώς το τέλος του 2018 στα 85 δισ. ευρώ, από 60 δισ. μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα.

Ηταν λοιπόν το χρέος βιώσιμο τον Σεπτέμβριο του 2014; Οπως αναφέρουν στην «Κ» αρμόδιες πηγές, το πραγματικό ζητούμενο είναι η εξυπηρετησιμότητα, όχι ο δείκτης χρέους προς ΑΕΠ. Ειδικά το ελληνικό χρέος, όπως λένε, παρότι τεράστιο ως ποσοστό του ΑΕΠ, ήταν εξυπηρετήσιμο μέχρι πρότινος – και θα μπορούσε να γίνει ξανά με παραμετρικές τροποποιήσεις, χωρίς την προσφυγή στο νομικό και πολιτικό ναρκοπέδιο του «κουρέματος».

Χρηματοδοτικές ανάγκες

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες ενός κράτους (τα δημοσιονομικά ελλείμματα συν το κόστος αναχρηματοδότησης του χρέους) πρέπει να παραμένουν κάτω από το 15% του ΑΕΠ για να θεωρείται βιώσιμο. Σημειώνεται ότι στο τελευταίο τετρασέλιδο σημείωμα γίνεται για πρώτη φορά αναφορά από το Ταμείο στην ανάγκη η ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους να εστιάσει περισσότερο στις ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες και λιγότερο στο απόθεμα του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Είναι κάτι υπέρ του οποίου ο ΟΔΔΗΧ επιχειρηματολογεί εδώ και καιρό.

Σύγκριση

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ταμείου για το 2013-65, προ του δημοσιονομικού εκτροχιασμού του τελευταίου τριμήνου του 2014 και των πολλαπλών ανατροπών της περιόδου ΣΥΡΙΖΑ, οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες θα κυμαίνονταν μεταξύ 5%-10% του ΑΕΠ ετησίως μεταξύ του 2016-36, ενώ στη συνέχεια δεν θα ξεπερνούσαν το 15%.

Η σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες του Νότου είναι ενδεικτική. Σύμφωνα με στοιχεία του Fiscal Monitor του ΔΝΤ, οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες της Ιταλίας για το 2015-7 κυμαίνονται μεταξύ 18,9%-21,4% του ΑΕΠ, της Πορτογαλίας μεταξύ 16,7%-20,1% του ΑΕΠ και της Ισπανίας μεταξύ 19,8%-21,5% του ΑΕΠ. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ελλάδα είναι 11,2% (2015), 6,8% (2016) και 7% το 2017, με υπόθεση μηδενικού πρωτογενούς πλεονάσματος φέτος, 1% του ΑΕΠ του χρόνου και 2% του ΑΕΠ το 2017. Οι ανάγκες αυτές είναι ακόμα μικρότερες στην πραγματικότητα, δεδομένης της δεκαετούς περιόδου χάριτος στα δάνεια από το EFSF και το GLF (τα διμερή).

Με βάση την ανάλυση της 26/6, βέβαια (χωρίς να υπολογίζονται οι συνέπειες των capital controls), οι χρηματοδοτικές ανάγκες -υπό τον όρο ότι θα υπάρχει δανεισμός με προνομιακούς όρους το 2015-8- ξεπερνούν το όριο του 15% του ΑΕΠ το 2033 και παραμένουν εκεί για πάνω από 20 χρόνια! Επιπλέον, η προαναφερθείσα βιώσιμη τροχιά εδραζόταν στα ασφυκτικά υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα του δεύτερου προγράμματος. Τέλος, με την υφιστάμενη διάρθρωση του χρέους, με το τέλος της περιόδου χάριτος του EFSF (το 2022), το ελληνικό Δημόσιο θα έπρεπε να πληρώσει 45,8 δισ. σε συσσωρευμένους τόκους.

Αναπροσαρμογή

Ολα αυτά όμως, ακόμα και στην παρούσα τραγική κατάσταση, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με αναπροσαρμογή αντί για «κούρεμα». Μια λύση στο πλαίσιο αυτό είναι η τριακονταετής περίοδος χάριτος που προτείνει το ΔΝΤ. Μια άλλη είναι να κλειδωθούν τα επιτόκια του EFSF και του GLF στα σημερινά, ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (1,64% και 0,48% για το 2015 αντίστοιχα). Μια τέτοια ρύθμιση θα εξασφάλιζε την Ελλάδα έναντι ενός βασικού κινδύνου διόγκωσης των μελλοντικών χρηματοδοτικών αναγκών, αμβλύνοντας έτσι την ανάγκη για δυσθεώρητα πλεονάσματα που σκοτώνουν την οικονομική δραστηριότητα.

Σημειώνεται, τέλος, ότι αν ποτέ συναινούσαν οι εταίροι σε ένα «κούρεμα» του χρέους με την Ελλάδα να παραμένει εντός της Ευρωζώνης, είναι πολύ πιθανό -για πολιτικούς λόγους εξευμενισμού των φορολογουμένων τους- ορισμένοι εξ αυτών να επέμεναν και σε νέο PSI (των 38 δισ. περίπου που βρίσκονται σε ιδιωτικά χέρια). Πέρα από τις αναπόφευκτες δικαστικές εμπλοκές, κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι ο αποκλεισμός της χώρας από τις αγορές θα συνεχιζόταν για πολύ καιρό ακόμα.