«Η πλάνη μου ήταν ότι καθόμουν στο ηλιόλουστο κομμάτι του κήπου και απέφευγα τη σκοτεινή και σκιερή πλευρά του» είχε πει κάποτε ο Όσκαρ Ουάιλντ. Με αυτήν τη σκέψη πορεύτηκε η συγγραφέας και κοινωνική ψυχολόγος Μαρία Φαφαλιού όταν αποφάσισε να εστιάσει τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα σε αυτού του είδους την «πλάνη». Στον κόσμο των «ψυχικά πασχόντων», οι οποίοι μπορεί να περάσουν μια ολόκληρη ζωή χωρίς εργασία, χρήματα, κίνητρα, στόχους, φίλους και αγάπη. Η κ. Μ.Φαφαλιού, με το πολύ γνωστό συγγραφικό έργο, έργο ιδιαίτερο και ερευνητικό, βασίζεται σε πηγές και ντοκουμέντα ανθρώπων, πολύ συγκεκριμένων ομάδων και σε πολύ συγκεκριμένες περιόδους. Έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και επαγγελματική ένταξη ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας ή άλλες αναπηρίες. Έχει συγγράψει παράλληλα βιβλία Κοινωνικής Ιστορίας, πολλά σε συνεργασία με τον Κώστα Ν. Χατζηπατέρα, με έμφαση πάντα στις προσωπικές μαρτυρίες. Με την επανέκδοση και επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Ιερά Οδός 343 - Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο» το 2018, των εκδόσεων Αλεξάνδρεια, η επιστήμων και συγγραφέας παραχωρεί συνέντευξη στη Lifo και στο Γιάννη Πανταζόπουλο στις 11 Νοεμβρίου του ιδίου έτους, αποσπάσματα της οποίας και μεταφέρουμε.
Κόσμος πλούσιος σε ατομικές διαφορές
Η κ. Φαφαλιού γνώρισε ξεχωριστούς ανθρώπους και πρόσωπα που την ενέπνευσαν να γράψει. Η συνάντησή της με τους ψυχικά αρρώστους ήταν για την ίδια μια αποκάλυψη. Εκεί αντίκρισε έναν κόσμο πλούσιο σε ατομικές διαφορές και γνησιότητα. Το βιβλίο είναι μια ιστορική καταγραφή της εξέλιξης του Δρομοκαΐτειου, της ελληνικής ψυχιατρικής γενικότερα αλλά και ανέκδοτων μαρτυριών από άτομα που συνδέθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με το γνωστό θεραπευτήριο ψυχικών παθήσεων της Δυτικής Αττικής.
Στην αρχή της συζήτησής αναφέρει ότι το ερώτημα που της έθεταν διαρκώς συγγενείς και φίλοι ήταν «πώς αντέχει» και «αν φοβάται». «Νομίζω ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο το γεγονός ότι δεν τους αντιμετώπισα ποτέ ως διαφορετικούς ανθρώπους. Βέβαια, υπήρχαν πάντοτε στιγμές και εικόνες που με ακολουθούσαν. Θυμάμαι ενδεικτικά τον ζωγράφο Αλέξη Α., με τα χαρακτηριστικά μπλε μάτια του, να μου λέει "κοιτάξτε, εγώ δεν είμαι τρελός. Αυτή η κατάσταση εδώ μέσα με αρρωσταίνει"». Αυτό που αντιλήφθηκε άμεσα από τη συναναστροφή της με τους ψυχικά πάσχοντες ήταν η έλλειψη αγάπης και κοινωνικών σχέσεων στη ζωή τους. Ήταν πρόσωπα που κραύγαζαν σιωπηρά «γνωρίστε μας». Αυτός ήταν και ο κύριος σκοπός του βιβλίου της κ. Φαφαλιού: διεύρυνση των συνόρων, των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων, καθώς και ένα ουσιαστικό ρήγμα στον κοινωνικό αποκλεισμό. «Οι περισσότερες οικογένειες των ανθρώπων αυτών, ιδιαίτερα στο παρελθόν, όχι μόνο τους ξεχνούσαν αλλά τους εγκατέλειπαν κιόλας. Κάποτε, στη Λέρο, ήταν οι "αζήτητοι". Έτσι ονόμαζαν όσους δεν είχαν δεχτεί επισκεπτήριο για έναν χρόνο» επισημαίνει και εκείνη τη στιγμή μού διαβάζει το ποίημα του κυρ-Γιάννη, ο οποίος από τη Λέρο βρέθηκε σε ξενώνα του ψυχιατρείου. «Γιατί, γιατρέ, έμεινα τόσα χρόνια στο ψυχιατρείο; Επειδή το μυαλό δεν λειτουργούσε; Ή δεν είχα κάποιον να με βγάλει;».
Θυμός για τις κλειστές πόρτες, για το τείχος
Τι είναι εκείνο που κρατάει από τις μαρτυρίες των τροφίμων του Δρομοκαΐτειου; «Το πιο ισχυρό εφόδιο, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται ίσως, είναι η ζεστασιά, η ευγένεια και η ανάγκη τους να μοιραστούν τα βιώματά τους με κάποιον που ενδιαφέρεται. Από την άλλη πλευρά, διατηρώ κι έναν θυμό για τις πόρτες που παρέμεναν κλειστές χωρίς ουσιαστικό λόγο. Πολλές φορές ήθελα να τις κλοτσήσω. Ένα τείχος» και λίγο παρακάτω:
«Αναμφίβολα, για μένα ήταν καθοριστική η πρώτη μέρα. Θυμάμαι έντονα τη στιγμή που διέσχισα το προαύλιο υπό την καθοδήγηση μιας ασθενούς, της Ρίτας, παλιάς Σταρ Ελλάς. Ξέρετε, οι σκέψεις που κάνεις εκείνη τη στιγμή είναι χιλιάδες. Αισθανόμουν λίγο ανοχύρωτη, ίσως και φοβισμένη. Νομίζω, επειδή οι όροι είχαν πλήρως αντιστραφεί». Το «Ιερά Οδός 343» είναι ένα βιβλίο για «απουσίες σχέσεων, θεσμών και εκφράσεων. Μιλά για πράγματα παρόντα, για φτερουγίσματα υπαρκτά, συχνά θαμμένα κάτω από τον όγκο των απόντων... …γι' αυτό γίνεται προσπάθεια να ζουν τα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία μέσα στην κοινότητα αντί μέσα στο άσυλο και να δομούν τον χρόνο τους με εργασία ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Φυσικά, απέχουμε πολύ από το ζητούμενο» αναφέρει. Η συζήτηση φτάνει στο σήμερα και στο ερώτημα γιατί στην εποχή μας οι περισσότεροι στρέφονται στη λύση της ψυχανάλυσης. «Δεν πιστεύω ότι πρόκειται για την πλειοψηφία, ωστόσο είναι αλήθεια ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουμε εκεί. Πιστεύω ότι αυτό γίνεται για να καλύψουμε κενά και ανάγκες μας που αναδύονται ευκολότερα με τη βοήθεια κάποιου ειδικού».
«Όταν μπήκα στο Δρομοκαΐτειο, την πρώτη βραδιά, αισθάνθηκα αμέσως τη συμφορά μου βαρύτερη, την πλήξη με τα μαύρα της φτερά να με σκεπάζει ολόκληρο, σύγκορμο και σύψυχο» έχει γράψει ο Ρώμος Φιλύρας σε άρθρο του το 1929, ενώ σε άλλο σημείο σημείωνε: «Ό,τι χαρακτηρίζει την τρέλα είναι ένας απόλυτος και αθώος εγωισμός που αιχμαλωτίζει αδιέξοδα την ψυχή μέσα εις τον ίλιγγον των υποκειμενικών παραισθήσεων της. Πουθενά αλλού δεν αισθάνεται κανείς ζωηρότερα, τραγικότερα, το συναίσθημα της ανθρώπινης μηδαμινότητας».
(Πηγή : εφημερίδα Lifo)
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
