Το ιστορικό Γυμνάσιο Σύρου και η συμβολή του στην αναγέννηση της Παιδείας

 «Δάσκαλος του Γένους» και από τους ευρυμαθέστερους, ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Βάμβας, με τον Μητροπολίτη Δωρόθεο Πρώιο-αμφότεροι Χιώτεςδιανοούμενοιτου 19^ου αιώνα- μαζίκαι με την τραγική μορφή του Θεόφιλου Καΐρη (εξ Άνδρου), αποτελούν την φωτισμένη πνευματική τριανδρία η οποία θέτει τις βάσεις της παιδείας λίγο πριν και αμέσως μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Η πολιτεία τους αντικρούει τις θέσεις εκείνων «περί μύθου» στη συμβολή της Εκκλησίας στην εκπαίδευση του υπόδουλου Ελληνισμού, έστω κι αν, τουλάχιστον οι Βάμβας και Καΐρης, έδρασαν σαν δάσκαλοι εντελώς αυτόνομα από την πειθαρχία της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Ο τελευταίος μάλιστα διώχθηκε από το εκκλησιαστικό και πολιτικό κατεστημένο, ατιμάστηκε, απεβίωσε στις φυλακές της Σύρου, για να αποκατασταθεί μετά θάνατον και να δικαιωθεί.

Μαθητής και δάσκαλος Νέοφυτος Βάμβας

Με μια εκπληκτική εκπαιδευτική διαδρομή ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Βάμβας, αναλαμβάνει το 1814 την οργάνωση και διεύθυνση της περίφημης Σχολής της γενέτειράς του της Χίου. Τους γονείς του Ισίδωρο και Σταματού (Σταματία), περιγράφοντας ο ίδιος την προέλευσή του ως «εκ γονέων πενήτων μέν, πλουσίων ὅμως εἰς εὐσέβειαν καί ἀρετήν». Ήδη έχει αρχίσει τις σπουδές στη Χίο κι από νεαρή ηλικία είναι εμφανής και αξιοσημείωτη η φιλομάθειά του. Εκτός από τη φιλολογία, τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η φιλοσοφία και οι θετικές επιστήμες. Συνεχίζει τις σπουδές του στη Σίφνο, όπου στα 1793 μεταβαίνει για να φοιτήσει στην ακμάζουσα εκεί σχολή με δάσκαλο τον Μισαήλ τον Πάτμιο. Εκεί φοιτά κάτω από μεγάλες στερήσεις και βοηθούμενος από ντόπιες οικογένειες αλλά και τους δασκάλους του. Γυρίζει στη Χίο και παρά τις αντιδράσεις των γονιών του πηγαίνει στην Πάτμο, όπου έχει ως δάσκαλό του τον Δανιήλ τον Κεραμέα. Η μονομερής όμως διδασκαλία του που επικεντρωνόταν μόνο στα ελληνικά δεν τον ικανοποιεί επιστρέφοντας στη Χίο, για να παρακολουθήσει τα μαθήματα του Δωρόθεου Πρώιου που δίδασκε ως πρωτοπόρος και μαθηματικά. Από εκεί και μετά ακολουθεί τον Πρώιο σε Κωνσταντινούπολη και Βουκουρέστι, πρωτεύουσα τότε της οθωμανικής Βλαχίας .

Θα διδάξει εν συνεχεία στην Κεφαλονιά και θα καταλήξει στην Κέρκυρα όπου αναλαμβάνει το 1828 ως καθηγητής και έφορος της θεολογικής σχολής στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας.

Ίδρυση του ιστορικού Γυμνασίου Σύρου

Ήδη από το 1828 ο Λουκάς Ράλλης με αναφορά του προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια τονίζει την ανάγκη της ίδρυσης στην Ερμούπολη ενός ανώτερου Σχολείου για τη μόρφωση των μαθητών που αποφοιτούσαν από τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης. Στην Ερμούπολη, τη μόνη πόλη της σύγχρονης Ελλάδας όπου αναπτύσσεται αστική τάξη, με τα μέλη της να τηρούν επακριβώς τους κανόνες της, όπως και σε όλη την Ευρώπη του 19^ου αιώνα, η εκπαίδευση αποτελεί πρωταρχικό ρόλο στις επιδιώξεις της ερμουπολίτικης κοινωνίας. Στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση, ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, Γραμματέας τότε των Εκκλησιαστικών και της Δημόσιας εκπαίδευσης ανακοινώνει: «Εις την Ερμούπολιν της Σύρας κέντρον των πολλαχώς αξιοτίμων Ελλήνων εμπόρων, σχεδιάσαντες οι πολίται την εξιδίον σύστασιν, παρ’ εκτός των ήδη, ακμαζόντων εκεί διδακτηρίων και άλλου καταστήματος εκπαιδευτικού….εζητήσαντο δι’ αναφοράς… την επικύρωσιν της Κυβέρνησης εις το να επιβάλωσιν αυτοί εις εαυτούς ανεπαίσθητον τινά φορολογίαν, της οποίας το ποσόν προστεθέν εις όσα ήδη αφιέρωσαν προς τούτο οι μέτοχοι των εκεί ασφαλιστικών καταστημάτων να χρησιμεύσει προς τον αξιέπαινον τούτον σκοπόν… (Εθνική εφημερίς 20.08.1832). Την όλη φροντίδα για την αντιμετώπιση των δαπανών λειτουργίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και την ίδρυση ανώτερου σχολείου, είχε αναλάβει επιτροπή εκ των εγκρίτων πολιτών που είχε εκλεγεί από Γενική Συνέλευση και ήταν η «Εφορεία Εκπαιδευτικών Καταστημάτων». Πολύ σημαντικό θέμα που ανακύπτει είναι η εξεύρεση του καταλλήλου προσώπου που θα αναλάμβανε την επιστασία του νέου εκπαιδευτηρίου. Ο Λουκάς Ράλλης προτείνει το συμπατριώτη του αρχιμανδρίτη, δοκιμασμένο εκπαιδευτικό, αλλά και με αξιοσημείωτο έργο στην οργάνωση σχολών και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τους. Ο Βάμβας αποδέχεται την παραίνεση του συμπατριώτη του και τότε, με νέα πρόταση του Λ. Ράλλη, στάλθηκε στις 24 Μαΐου 1833 η επίσημη πρόσκληση εκ μέρους της «εφορείας εκπαιδευτικών καταστημάτων» Στην πρόσκληση αυτή, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής: «…Ποτέ εις καμμίαν άλλη εποχή άνδρες εξ’ επαγγέλματος διδάσκαλοι με εγνωσμένην παιδείαν και αρετήν, δεν μπορούν να φανούν αναγκαιότεροι και ωφελιμώτεροι εις την Ελλάδα» «Οι συμπολίται σας Χίοι, καθότι εγεύθησαν εν τη μητρίδι των τους από καλώς και αξίως επιμελούμενα διδακτικά καταστήματα καρπούς της Παιδείας, σας καλούν και σας προτρέπουν δια την επάνοδον σας, ορμώμενοι από την ένθερμον επιθυμίαν να σας απολαύσωμεν μεταξύ ημών». Ο Βάμβας έρχεται στη Σύρο και οι έφοροι απευθύνουν νέο έγγραφο την 1η Σεπτεμβρίου 1833 αναφέροντας: «…ελλογιμώτατε κύριε να σας παρακαλέσωμεν δια να δεχθείτε την Σχολαρχίαν του Ελληνικού Σχολείου της Κοινότητος, ομού με την διεύθυνσιν και επιστασίαν τούτου…οδηγούμενος από τα φώτα και την μακράν πείραν σας εις την εκπαίδευσιν της Ελληνικής νεολαίας. Επί τη βάσει της εκ μέρους σας αποδοχής και συγκαταθέσεως εις την γενομένην πρόσκλησιν, παρακαλούμεν να ετοιμάσετε το σχέδιον περί του είδους και του τρόπου εκπαιδεύσεως δια να τεθεί υπ’ όψιν της δημογεροντίας…. Μη λησμονήσετε δε τούτο μόνον, ότι οι εκπαιδευθησόμενοι νέοι της Ερμουπόλεως θέλουν πάντοτε προετοιμάζεσθαι διά να διατρέξωσι το στάδιον της εμπορικής βιομηχανίας, ήτις είναι το κύριον επάγγελμα των κατοίκων τούτων».

Ο Βάμβας σπεύδει να αποδεχθεί και απαντά στους εφόρους: «…έλαβον το υμέτερον προσκλητικόν το από πρώτης Σεπτεμβρίου…με προσκαλείτε να αναδεχθώ την Σχολαρχίαν του Ελληνικού Σχολείου της Κοινότητας ταύτης και την διεύθυνσιν και των άλλων εκπαιδευτικών καταστημάτων. Εις την έντιμον ταύτην πρόσκλησιν, Κύριοι, δεν σύρει τόσον την προσοχήν μου το μέγεθος της τιμής, όσον το του αγώνος…» Αυτή η επιστολή του Ν. Βάμβα προς τους Εφόρους των εκπαιδευτικών καταστημάτων, συνεχίζεται με επαινετικά σχόλια προς την Εφορεία της πόλεως και με υπόσχεση εκ μέρους του ότι θα προσφέρει τα καλλίτερα (Εν Ερμουπόλει Σύρας 4 Σεπτεμβρίου 1833).

Το πρώτο Γυμνάσιο στην Ελλάδα

Σε λίγες μέρες υποβάλει στην επιτροπή των εφόρων έγγραφο με τον τίτλο «ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΕΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ» για έγκριση: «Κύριοι έφοροι, λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω εις την παρατήρησίν σας το σχέδιον του Ελληνικού Γυμνασίου Ερμουπόλεως, το οποίον επικριθέν παρά της σεβαστής Κυβερνήσεως εύχομαι εκ ψυχής εις τον πατριωτικόν ζήλον σας να ευπορήσει των αναγκαίων μέσων διά να βαλθή εις ενέργειαν. Δεν τολμώ να αμφιβάλλω ότι οι Ερμουπολίται δεν θέλουν δείξει πάσαν προθυμίαν και σύμπνοιαν εις τοιούτον κοινωφελές και ένδοξον κατάστημα» Ο Υμέτερος Ν. Βάμβας Εν Ερμουπόλει 11 Σεπτεμβρίου 1833. Το σχέδιο γίνεται απολύτως αποδεκτό. Ο Βάμβας τολμηρός και καινοτόμος, με το σχέδιο αυτό μεταρρυθμίζει το σχολείο της Κοινότητας σε τακτικό Γυμνάσιο ανώτερης περιωπής, με πρωτότυπες επιδιώξεις, με πειθαρχημένη συγκρότηση και λειτουργία. Η προσωνυμία ΓΥΜΝΑΣΙΟ στον συνταχθέντα κανονισμό αναφέρεται για πρώτη φορά δεδομένου ότι σ’ όλα τα μέχρι τότε έγγραφα ή υπό ίδρυση σχολή της Ερμούπολης ονομαζόταν «Σχολαρχείο».

Μέχρι εκείνη τη στιγμή όλα τα ελληνικά σχολεία αποκαλούνται Ακαδημίες ή Φροντιστήρια, με εξαίρεση το «Φιλολογικόν Γυμνάσιον» της Σμύρνης. Ως εκ τούτου το Γυμνάσιο της Ερμούπολης είναι το πρώτο της επικράτειας με αυτή την ονομασία. Σύμφωνα με το γενικό σχέδιο η φοίτηση στο Γυμνάσιο ορίζεται εξ’ αρχής να είναι εξαετής, ενώ ο διευθυντής του καλείται «Επιστάτης». Το 1836 με Βασιλικό Διάταγμα φέρει τον τίτλο «Γυμνασιάρχης», που δεν είναι άλλος από τον εκ Χίου αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Βάμβα.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.