Χίος: Ιστορικά και Γεωγραφικά στοιχεία

(100 χρόνια ελεύθερη – Επετειακή προσφορά)

Με την αφορμή των εορτών της 100ετούς ελευθερίας μας, σκέφθηκα να αφιερώσω στους Πατριώτες μου μια «συμπεπυκνωμένη πνευματική τροφή», μια περίληψη της ιστοριογεωγραφίας της Χίου μας. Είχα την τύχη λοιπόν να πέσει στα χέρια μου μια τέτοια αναφορά για τη Χίο μας, γραμμένη σε ένα τρίτομο έργο που επιγράφεται «Γεωγραφικό Λεξικο της Ελλάδας» και έχει γραφτεί από τον κ. Μιχάλη Σταματελάτο και την κ. Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου . Μεταφέρω (με την άδειά τους ελπίζω) ατόφιο σχεδόν το κείμενο, αποφεύγοντας τις συντμήσεις, απλοποιώντας κάποιους όρους και προτάσεις, και διορθώνοντας κάποια (ελάχιστα) λαθάκια τα οποία δεν αλλάζουν το νόημα:
Χίος, λοιπόν: {1) Πόλη του νησιού Χίος στην Ανατολική ακτή του, πρωτεύουσα του Νομού Χίου (σ.σ.: μέχρι πρότινος), Πολεοδομικού Συγκροτήματος και Δήμου Χίου (σ.σ.: σήμερα). Κάτοικοι: 1928: 22.122, 1940: 26.557, 1951: 24.361, 1961: 24.053, 1971: 24.084, 1981: 24.070, 1991: 22.894. Υψόμετρο: 20 μέτρα. Λιμάνι. Βρίσκεται στην ίδια θέση και με το ίδιο όνομα από την αρχαιότητα, υπήρξε κέντρο πλαστικής τον 6° π.Χ. αιώνα, πολυάνθρωπο Ιωνικό κέντρο με ναό Αθηνάς πολιούχου, ναύσταθμος, σήμερα είναι το διοικητικό, οικονομικό, ιστορικό και πολιτιστικό κέντρο του νησιού και διατηρεί πλήθος καταλοίπων της μακράς ιστορίας του: εκκλησίες, κάστρο, γυμνάσιο, βιβλιοθήκη Κοραή κ.ά. Η παράδοση αναφέρει πρώτο οικιστή της Χίος τον εγγονό του Μίνωος, Οινοπίωνα, ο οποίος δίδαξε στο νησί και την αμπελουργία• και πρώτο βασιλιά τον Άμφικλο, από την Ιστιαία της Εύβοιας, ο οποίος ήλθε εδώ με υπόδειξη του μαντείου των Δελφών. Η ανθρώπινη παρουσία είναι συνεχής στο νησί από τη νεολιθική εποχή (3000 π.Χ.). Γεγονότα. Προ Χριστού: 9° αιώνα Ίωνες, μετανάστες από την Αττική, ιδρύουν την πόλη Χίος, η οποία από τον 7° αιώνα επιβάλλεται σε όλο το νησί και γίνεται ανεξάρτητη ναυτική δύναμη. 7°-6° αιώνα, εποχή ειρήνης, η Χίος γνωρίζει ακμή: τότε φαίνονται οι Ομηρίδες ραψωδοί, αργότερα δημιουργείται μεγάλη σχολή γλυπτικής και συγχρόνως αναπτύσσεται το εμπόριο. 499: μετέχει στην Ιωνική επανάσταση. 494: στη ναυμαχία της Λάδης. 493: οι Πέρσες, εκδικούμενοι, καταστρέφουν το νησί. 479: μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, δυνάμεις της πολεμούν εναντίον των Περσών στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και αργότερα μετέχουν στις αθηναϊκές εκστρατείες στη Σάμο και στη Σικελία. 431: στον Πελοποννησιακό πόλεμο είναι αρχικά με τους Αθηναίους. 412: αποστατεί. 404: συμμαχεί με τους Σπαρτιάτες. 396: πάλι σύμμαχος των Αθηναίων. 355: ανεξάρτητη. 334: εγκαθιστούν εδώ φρουρά οι Μακεδόνες. Στους πολέμους των διαδόχων του Αλεξάνδρου βρίσκεται μεταξύ των αντιμαχομένων στρατοπέδων και των Ρωμαίων. Από τότε αρχίζει και η παρακμή της: περιέρχεται διαδοχικά στην επιρροή του Πτολεμαίου Α΄, των Σελευκιδών, των βασιλέων της Περγάμου. 200: την καταλαμβάνουν οι Μακεδόνες του Φιλίππου Ε΄. 190: παραχωρεί τα λιμάνια της στους Ρωμαίους. 189: κηρύσσεται ανεξάρτητη. 146: περιέρχεται στους Ρωμαίους. 86: την καταλαμβάνει και την καταστρέφει ο ναύαρχος του Μιθριδάτη, Ζηνόβιος, ο οποίος εκτοπίζει τους κατοίκους στην Κολχίδα, από όπου θα τους επαναφέρει ο Ρωμαίος Σύλλας, όταν θα καταλάβει το νησί, το 84. Ο 1ος αιώνα είναι για τη Χίο εποχή φτώχειας και σεισμών. Γύρω στο 80 την επισκέπτεται ο Κικέρων και το 12 ο Ηρώδης ο Μέγας. Μετά Χριστόν: μέσα 3ου αιώνα αναφέρονται οι πρώτοι χριστιανοί μάρτυρες. Αργότερα το νησί υποφέρει από επιδρομές πειρατών και βαρβάρων. 6°-10° αιώνα οι πληροφορίες είναι ελάχιστες, φαίνεται όμως πως και εδώ ο πληθυσμός μειώνεται, η οικονομία πάει πολύ κακά. 625: λεηλατούν το νησί οι Άραβες του Μωαβία. 675: λεηλατούν και καταστρέφουν τους παράκτιους οικισμούς του νησιού Σαρακηνοί πειρατές. Σημασία αρχίζει να αποκτά πάλι η Χίος από τον 11° αιώνα, οπότε οι Βυζαντινοί κτίζουν το φρούριο και τη *Νέα Μονή. 1089: επιδρομή του Τούρκου Τζαχά. 1126 και 1171: προσπαθούν, μάταια, να την καταλάβουν οι Βενετοί. 1204: υπάγεται στο λατινικό κράτος της Κωνσταντινουπόλεως. 1225: την ελευθερώνει ο αυτοκράτορας της Νικαίας Ιωάννης Δούκας Βατατζής. 1261: εγκαθιστούν, με την άδεια του αυτοκράτορα, εμπορικό σταθμό στο νησί οι Γενουάτες. 1307: καταλαμβάνουν το νησί. 1329: τους διώχνει ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος. 1346: επανέρχονται, παίρνουν το νησί και το κρατούν 220 χρόνια, έως το 1566. Στο διάστημα αυτό η Δημοκρατία της Γένουας διατηρεί την επικυριαρχία και διορίζει τον ανώτερο διοικητή του νησιού, τη διοίκηση του όμως την παραχωρεί σε μια εμπορική εταιρεία, τη Μαόνα-Mahona, η οποία εκμεταλλεύεται το εμπόριο και τις προσόδους του νησιού και είναι υπεύθυνη για την άμυνα του. Στο διάστημα αυτό, με τη σωστή οργάνωση της διοικήσεως, του εμπορίου, της καλλιέργειας και της παραγωγής, ιδίως της μαστίχας, η Χίος έζησε μια περίοδο μεγάλης ευημερίας και πολιτιστικής ακμής. Στην ίδια εποχή, 14°-15° αιώνα, για να προστατευθεί η καλλιέργεια της μαστίχας δημιουργούνται οι οχυρωμένοι οικισμοί, μερικοί από τους οποίους επιβίωσαν ακέραιοι, μοναδικά δείγματα στη σύγχρονη Ελλάδα (*Μαστιχοχώρια). περίπου 1380: αποτυχημένη ελληνική συνωμοσία κατά των Γενουατών. 1401-09: αποτυχημένο χωριστικό κίνημα των Γενουατών του νησιού. 1431-32: αποτυχημένη προσπάθεια των Βενετών να καταλάβουν την πόλη. 1566: καταλαμβάνουν, σχεδόν χωρίς αντίσταση, τη Χίο οι Τούρκοι, οι οποίοι παραχωρούν στο νησί πολλά προνόμια, ένα είδος αυτοδιοικήσεως, έτσι που η παραγωγή και το εμπόριο συνεχίστηκαν, η ζωή δεν άλλαξε ουσιαστικά, η ευημερία δεν μειώθηκε, η ανάπτυξη συνεχίστηκε και δημιουργήθηκε και αξιόλογη παιδεία. 1599: αποτυχημένη απόπειρα των Φλωρεντινών να πάρουν το κάστρο. 1694-95: καταλαμβάνει τη Χίο ο Βενετικός στόλος, αλλά σύντομα αποχώρησε. 18ος αιώνας, περίοδος μεγάλης ακμής: ιδρύεται η Σχολή της Χίου (1792-1822), κτίζονται εκκλησίες και αρχοντικά και ο πληθυσμός φαίνεται πως πλησιάζει τις 100.000. 1822 Μάρτ.-Απρ.: Λυκούργος Λογοθέτης και Χατζή Μπουρνιάς οργανώνουν εξέγερση, οι Τούρκοι απαντούν με την εκδικητική επιχείρηση, που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «σφαγή της Χίου»: θανατώνουν περίπου 30.000 ανθρώπους, αιχμαλωτίζουν ή πουλούν για δούλους περίπου 40.000, οδηγούν στην αγχόνη τους προύχοντες, λεηλατούν και καταστρέφουν τα πάντα. 1827: προσπαθεί, μάταια, να απελευθερώσει τη Χίο ο Φαβιέρος. 1832: ξαναγυρίζουν στο νησί φυγάδες του 1822. 1881, 22 Μαρτ.: σεισμός 6,4 Ρίχτερ, ένας από τους φονικότερους και καταστρεπτικότερους στην ιστορία του ελλαδικού χώρου: 3.550 νεκροί. Παρ’όλα αυτά η Χίος ανέλαβε πάλι: το 1901 είχε 88.000 κατοίκους και συγχρόνως αναπτύχθηκε η ναυτιλία της, ένας τομέας στον οποίο κατέχει πάντοτε μια από τις πρώτες θέσεις και η παράδοση της έχει αρχαίες ρίζες: είναι ανεξάρτητη ναυτική δύναμη από τον 7° π.Χ. αιώνα και στη ναυμαχία της Λάδης, το 494 π.Χ. μεταξύ Περσών και Ιώνων, έλαβαν μέρος 100 πλοία της. Το 1899 η Χίος είχε περισσότερα από 300 ιστιοφόρα 50-500 τόννων, περίπου 600 κάτω των 50 τόννων και 4 ατμόπλοια. Ελληνικές δυνάμεις αποβίβασε στη Χίο ο ελληνικός στόλος στις 11 Νοεμ. 1912, την επομένη κατέλαβαν την πόλη, οι Τούρκοι αποσύρθηκαν στο χωριό Καρυές, κατόπιν σε ορεινότερες θέσεις και στις 20 Δεκ. παραδόθηκαν. Πρόσωπα. Γεννήθηκαν προ Χριστού: Άθηνις, γλύπτης, 6° αιώνα. Αρίστων, φιλόσοφος, 3° αιώνα. Άρχερμος, γλύπτης, 6° αιώνα. Βούπαλος, γλύπτης, 6° αιώνα. Γλαύκος, γλύπτης, 7°-6° αιώνα. Ευθύδημος, σοφιστής, 4° αιώνα. Θεόκριτος, σοφιστής, πολιτικός, 4° αιώνα. Θεόπομπος ο Χίος, ιστορικός, ρήτορας, 378. Ιπποκράτης, μαθηματικός, αστρονόμος, 5° αιώνα. Ίων ο Χίος, ποιητής, φιλόσοφος, 5° αιώνα. Κύναιθος, ραψωδός, 6° αιώνα. Μητρόδωρος, φιλόσοφος, ιστορικός, περίπου 400. Μικιάδης, γλύπτης, 6° αιώνα. Οινοπίδης, αστρονόμος, φυσικός, γεωμέτρης, 50. Σκύμνος, γεωγράφος, 184. Μετά Χριστόν: Αλλάτιος Λέων, θεολόγος, φιλόλογος, 1586. Αργέντης Ευστράτιος, μεγαλέμπορος, συνεργάτης του Ρήγα, 1767. Αργέντης Ευστράτιος, θεολόγος, ιατροφιλόσοφος, περίπου 1685. Αργέντης Παντελής, επιχειρηματίας, ευεργέτης, 1853. Βάμβας Νεόφυτος, διδάσκαλος του Γένους, 1770. Βελάστης Θωμάς-Στανίσλαος, λόγιος, ελληνιστής, 1717. Βούρος-Δεκόζης Σταμάτιος, μεγαλέμπορος, τραπεζίτης, 1792. Βούρος Ιωάννης, γιατρός, καθηγητής Α.Ε.Ι., 1808. Γεννάδης Στέφανος, στρατιωτικός, 1858. Γλαράκης Γεώργιος, πολιτικός (σ.σ.: Ιατρός-Υπουργός και Αναπληρωτής Πρωθυπουργός), 789. Γλυζούνιος Εμμανουήλ, λόγιος, εκδότης, συλλέκτης ελληνικών χειρογράφων, 1563. Δεσποτόπουλος Ιωάννης, αρχιτέκτων, 1909. Διόδωρος, πατριάρχης Ιεροσολύμων, 1923. Δωρόθεος (Πρώιος), λόγιος, μητροπολίτης Αδριανουπόλεως, περίπου 1765. Θεοδωράκης Μίκης, συνθέτης, 1925. Θεοφανίδης Νικόλαος, εκδότης, 1900. Κοκκινάκης Κωνσταντίνος, λόγιος, δημοσιογράφος, 1781. Κόκκινης Μιχαήλ, μηχανικός των οχυρωματικών έργων του Μεσολογγίου κατά την Έξοδο του Απρ. 1826, στην οποία και σκοτώθηκε, τέλη 18ου αιώνα. Κόκκινος Εμμανουήλ, νομικός, καθηγητής Α.Ε.Ι., 1812. Κορρέσιος Γεώργιος, θεολόγος, ιατροφιλόσοφος, περίπου 1575. Κουρουνιώτης Κωνσταντίνος, αρχαιολόγος, 1872. Λαιμός Ανδρέας, εφοπλιστής, 1901. Λιβανός Γεώργιος, εφοπλιστής, 1908. Λιβανός Σπύρος, εφοπλιστής, 1890. Λιγαρίδης Παΐσιος (ή Παντολέων ή Παντελεήμων), κληρικός, λόγιος, 1609/10. Μακκάς Γεώργιος, γιατρός, καθηγητής Α.Ε.Ι., 1818. Μάμουκας Ανδρέας, λόγιος. Μαυροκορδάτος Νικόλαος, έμπορος, θεωρούμενος γενάρχης του νεότερου κλάδου της ιστορικής οικογένειας, περίπου 1599. Μηλιάδης Στέλιος, ζωγράφος, 1881. Μουντές Ματθαίος, ποιητής, 1935. Μπουρνιάς Λεωνίδας, πολιτικός, 1909. Παπανδρέου Ανδρέας, πολιτικός, 1919. Πασπάτης Αλέξανδρος, βυζαντινολόγος, 1814. Πεσμαζόγλου Ιωάννης, πολιτικός, νομικός, καθηγητής Α.Ε.Ι., ακαδημαϊκός, 1918. Πορφύρας Λάμπρος (Σύψωμος Δημήτριος), ποιητής, 1879. Ράλλης Στέφανος, έμπορος, ιδρυτής του εμπορικού οίκου «Αδελφοί Ράλλη», του Λονδίνου, 1755. Ράμφος Κωνσταντίνος, φιλικός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, 1776. Ροδοκανάκης Κωνσταντίνος, γιατρός, συγγραφέας, 1635. Τιμόνης Εμμανουήλ, γιατρός, μέσα 17ου αιώνα. Τρυπάνης Κωνσταντίνος, φιλόλογος, καθηγητής Α.Ε.Ι., ακαδημαϊκός, 1909. Φαφαλιός Δημήτριος, εφοπλιστής, 1898. Φωτεινός Κύριλλος, αγιογράφος, τέλη 17ου-αρχές 18ου αιώνα. Πέθαναν: Αθανάσιος ο Πάριος, λόγιος, κληρικός, συγγραφέας, 1813. Αργέντης Ευστράτιος, θεολόγος, ιατροφιλόσοφος, 1756.
(2) Νησί του Αιγαίου, μεταξύ της Λέσβου Βορείως και της Ικαρίας Νοτίως. Έχει επιφάνεια 842 τ.χλμ., μήκος περίπου 51 χλμ., πλάτος περίπου 29 χλμ., ύψος 1.297 μ. (Πεληναίο), μήκος ακτών 213 χλμ. Ανήκει στο Νομό Χίου, πρώτη σε κατοίκους είναι η πρωτεύουσα *Χίος 1 και το νησί έχει πληθυσμό (-), 1940: 72.777, 1951: 64.672, 1961: 60.061, 1971: 51.060, 1981: 48.655, 1991: 51.060 σε 117 οικισμούς, οι οποίοι συγκροτούν 8 Δήμους (έως 1997 επαρχία Χίου, 7 δήμοι, 32 κοινότητες). Σχετικώς εντονότερο είναι το ανάγλυφο του νησιού στο Βόρειο τμήμα του, όπου βρίσκονται και οι δύο ψηλότερες κορυφές του: Προφήτης Ηλίας, του Πεληναίου, 1.297 μ. και Όρος 1.186 μ. Χαμηλότερες είναι οι κορυφές στο μεσαίο τμήμα: Μαραθόβουνος 796 μ., Παγκανιάς 790 μ. κ.ά., και ακόμη χαμηλότερες στο Νότιο τμήμα. Ανάμεσα πάντως στα χαμηλά βουνά και στις κορυφές σχηματίζονται αρκετές πεδινές εκτάσεις, με μεγαλύτερη τον Κάμπο, Δυτικά και Νότια της πρωτεύουσας. Οι ακτές της Χίου είναι χαμηλές και αμμώδεις στο μεγαλύτερο τμήμα τους, ιδίως στην Ανατολική και στη Νοτιο-Ανατολική πλευρά τους, με περιορισμένο διαμελισμό και με μια μεγάλη κόλπωση στη Δυτική πλευρά του νησιού, η οποία καθορίζει και το σχήμα του. Κοντά στο Βόρειο άκρο της Χίου βρίσκονται δύο νησιωτικές συστάδες: μία Δυτικά, γύρω από τα *Ψαρά, και μία Ανατολικά, γύρω από τις *Οινούσσες. Κοντά σε άλλα σημεία της ακτής βρίσκονται διάφορες νησίδες και βραχονησίδες: Αγ. Στέφανος, Κοκκινονήσια, Βενετικό, Μικρό, Πελαγόνησος, Σαρακηνόπετρα, Γκέρτης, Ταύρος κ.ά. Η Χίος βρέθηκε επί αιώνες στο προσκήνιο της ιστορίας, του πολιτισμού και της οικονομίας, με ιδαίτερη παρουσία στον τομέα της ναυτιλίας. (*Χίος 1).
Χίου επαρχία. *Χίου Νομός.
Χίου Νομός. Διοικητική διαίρεση των νήσων του Αιγαίου, στην οποία περιλαμβάνονται τα νησιά Χίος, Οινούσσες, Ψαρά, Αντίψαρα και οι νησίδες και βραχονησίδες που υπάρχουν κοντά στις ακτές τους. Πρωτεύουσα, πρώτη σε πληθυσμό και μόνη πόλη του νησιού είναι η Χίος, ακολουθεί από μεγάλη απόσταση ο Βροντάδος και από τους υπόλοιπους οικισμούς ελάχιστοι υπερβαίνουν τους 1.000 κατοίκους. Ο Νομός Χίου έχει επιφάνεια 904 τ.χλμ., 46ος της χώρας, πληθυσμός (-), 1940: 40.265, 1951: 66.823, 1961: 62.223, 1971: 53.948, 1981: 49.865, 1991: 52.134 σε 126 οικισμούς, οι οποίοι συγκροτούν 10 δήμους (έως 1997: 1 επαρχία.: Χίου, 9 δήμοι, 32 κοινότητες).
Χίου Πολεοδομικό Συγκρότημα. Περιελάμβανε τους παλιούς Δήμους Χίου και Ομηρουπόλεως και την παλιά Κοινότητα Θυμιανών• κάτοικοι (-), 1951: 31.047, 1961: 30.465, 1971: 30.021, 1981: 29.742, 1991: 29.998.
Σαν Επίλογος: Θα προέτρεπα τους αγαπητούς Συμπατριώτες μου να κρατήσουν το κείμενο για τα παιδιά τους(μας). Είναι ανεπίτρεπτο να γνωρίζουμε πολιτική, ποδόσφαιρο, παγκοσμιοποίηση, και να μη γνωρίζουμε τις ΡΙΖΕΣ μας, τον τόπο μας και τους Μεγάλους Ευεργέτες μας. (Μήπως πρέπει μικροί και μεγάλοι να διδαχθούμε Πατριδογνωσία;)
 

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.