«Ταπεινών Εδέσματα» της Ευγενίας Καλαγκιά-Μουρατίδου

Το νησί της Χίου «ευτύχησε» να απελευθερωθεί από τον Τουρκικό ζυγό τον Νοέμβρη του 1912. Εκεί μεταφερόμαστε και συγκεκριμένα στο χωριό της Χίου τη Λαγκάδα – τόπο δράσης του βιβλίου της Ευγενίας Καλαγκιά- Μουρατίδου Ταπεινών Εδέσματα -150 Συνταγές της Κατοχής.

Δύσκολες οι συνθήκες διαβίωσης των ελεύθερων πλέον Χιωτών, μεγάλη φτώχεια και σκληρή δουλειά, στη θάλασσα, στα χωράφια, αγρότες, ψαράδες, κτηνοτρόφοι, όλοι με όνειρο ένα καλύτερο αύριο. Έρχεται η λαίλαπα της Μικρασιατικής Καταστροφής και η φτωχή Χίος και η Λαγκάδα γεμίζουν με πρόσφυγες από τις απέναντι ακτές της Τουρκίας. Τώρα, οι φτωχοί θα γίνουν περισσότεροι. Πείνα, απελπισία, δυστυχία, εποχή κοινωνικοπολιτικά πολύ ταραγμένη. Λίγο μετά το χαμό της Μικράς Ασίας και λίγο πριν το ’30, στη Λαγκάδα θα γεννηθεί η μικρή Μαρία το μεγαλύτερο παιδί από τα 3 της φτωχής οικογένειας του Δημήτρη Βλυσίδη. 

Η Μαρία (η μητέρα της συγγραφέας ) που είναι και το κύριο πρόσωπο του βιβλίου εφ’ όσον οι αφηγήσεις της αποτελούν τον κεντρικό κορμό του βιβλίου, αφηγήσεις που ξεκινούν από την ηλικία της των 10 χρόνων όταν χάνει τη μητέρα της και τα τρία ορφανά αδελφάκια και με «αρχηγό» την ίδια αρχίζουν ολομόναχα αγώνα άνισο και απάνθρωπο για την επιβίωση τους. Ο πατέρας φεύγει με μπάρκο, τα ορφανά μετακομίζουν σε γειτονικό χωριό και στο φτωχικό της γιαγιάς. Η Μαρία μαθαίνει να κρατά νοικοκυριό για να ανταποκριθεί στο ρόλο της μάνας των μικρότερων αδελφών της. Μικρό το διάλειμμα ευτυχίας με τη γιαγιά μια και ο πατέρας γυρίζει με μητριά! Τα παίρνει πίσω στη Λαγκάδα και τα τρία μικρά ορφανά απόντος πάλι του πατρός σε μπάρκο, θα βιώσουν την απάνθρωπη σκληρότητα της μητριάς που τα βάζει να δουλεύουν σκληρά στο σπίτι και στα χωράφια, τα κακοποιεί και τα αφήνει νηστικά παρά τα χρήματα που στέλνει ο πατέρας γι’ αυτά.

Κατόπιν, χούντα του Μεταξά, η Ελλάδα ποτέ δεν ησυχάζει, κατόπιν τι; Γερμανική Κατοχή. Πάλι σκλάβοι οι Χιώτες, πάλι πείνα, τρόμος και πολλοί χωριανοί για να σωθούν από τους Γερμανούς και την πείνα περνούν κρυφά με βάρκες στα απέναντι Τουρκικά παράλια, στον Τσεσμέ. Το ίδιο και η μητριά που εγκαταλείπει ολομόναχα τα τρία ορφανά. Παλαιστίνη-Κύπρος-Μέση Ανατολή είναι οι τόποι προορισμού των προσφύγων, εμείς μένουμε στα εξαίρετα αφηγηματικά κείμενα της Μαρίας που βιώνει έναν τρομερό εφιάλτη, σηκώνει στις εφηβικές πλάτες της το βάρος των αδελφών της, γιατί πρέπει και οι τρεις να επιβιώσουν … Πως;

Ένας μακρόχρονος εφιάλτης, με το μικρό κορίτσι ξυπόλητο και παγωμένο από το κρύο να γυρίζει στα βουνά για λίγα χόρτα (φούντες από πεύκα έβραζαν για σούπα), καθώς και στα χωριά του νησιού αγκαλιά με τα λιγοστά υπάρχοντα της μητέρας της για μια χούφτα αλεύρι. Σε ένα χωριό σκληρόκαρδη γυναίκα και μάλιστα συγγενής της αρπάζει από το κεφάλι το τελευταίο ενθύμιο της μητέρας της το κεντητό μαντήλι που φορά και της δίνει ένα μικρό μπουκαλάκι λάδι. Η Μαρία κλαίει με λυγμούς γυρίζοντας μέσα στη νύχτα πίσω στο χωριό όπου στο έμπα του την περιμένει η αδελφούλα της νηστικιά και απελπισμένη. Έφερες τίποτα; Ο μικρός πεινάει πολύ και εγώ το ίδιο…

Στα 4 χρόνια κατοχής κανείς δεν συμπόνεσε τα ορφανά, την Μαρία, τη Βασιλεία και τον Γιάννη. Κανείς δε νοιάστηκε γι’ αυτά. Κι όμως λες από θαύμα; Επέζησαν γνωρίζοντας την απανθρωπιά, την αδιαφορία, τους εκμεταλλευτές του ανθρώπινου πόνου, τους μαυραγορίτες, την εξαθλίωση …Τα μάτια τους γεμάτα τρόμο από τη θέα των Γερμανών, αλλά και από το συναπάντημα τους με τους νεκρούς από την πείνα συγχωριανούς τους στα σοκάκια του χωριού … Είναι οι ώρες που στο χωριό θα οργανωθεί ομάδα του ΕΑΜ και η Μαρία συμμετέχει ενεργά και μάλιστα στη διάσωση ανταρτών…

Πάμε τώρα λίγο πίσω στο ένδοξο ’40 με το άδοξο τέλος και στην Αλβανία; Οπισθοχώρηση, χάος αληθινό, μόνος και έρημος ο Γιαννιός Καλαγκιάς ο νεαρός τσαγκάρης από την Λαγκάδα (πατέρας της συγγραφέας), προσπαθεί να βρει τρόπο να γυρίσει στο νησί του. Ταξίδι μηνών επικίνδυνο, εφιαλτικό. Τελικά επιστρέφει και είναι ένα από τα νέα παιδιά του χωριού που θα περάσει με βάρκα στην Τουρκία με προορισμό τη Μέση Ανατολή. Τι θα βρει εκεί; Σκληρή μεταχείριση από το Γενικό Επιτελείο Μέσης Ανατολής και την Ελληνική Κυβέρνηση μιας και ανήκε στους οπλίτες που είχαν εκδηλωθεί ανοικτά υπέρ της κυβέρνησης του βουνού (ΠΕΕΑ)… Ο πόλεμος τελειώνει, ο Γιαννιός Καλαγκιάς θα γυρίσει στη Λαγκάδα, θα γυρίσουν και όσοι πρόσφυγες επέζησαν και να επιτέλους κάτι καλό για τα ορφανά. Επιστρέφει και ο πατέρας τους. Η σκηνή όπου η νεαρή Μαρία περιγράφει τη σκηνή στην αυλή του σπιτιού τους όπου με τη βοήθεια της αδελφής της Βασιλείας και του αδελφούλη της Γιαννιού ψήσανε στον πέτρινο φούρνο τους ψωμί για να φάνε –ο πατέρας τους είχε δώσει χρήματα και αγόρασαν λίγο αλεύρι-, είναι συγκλονιστική. Επέστρεψε, λοιπόν, ο χαμένος πατέρας, έδιωξε και την μητριά που και εκείνη είχε επιστρέψει στο 1945 από την Κύπρο, άνοιξαν τα μπακάλικα, άνοιξαν τα σχολεία, είπαμε ο Γιαννιός Καλαγκιάς γύρισε και ήταν τέλη του Μάη. Παρόλα αυτά αποφασίζει τα παιδιά του ΕΑΜ να γιορτάσουν τη δική τους Πρωτομαγιά έστω και στα τέλη του μήνα…

Του Πασά η Βρύση, ωραίο μέρος για εκδρομή είναι που επέλεξε τελικά ο Γιαννιός για τόπο της γιορτής της Πρωτομαγιάς, μερικοί έχουν φέρνουν μαζί τους και μεζέδες, χοροί και τραγούδια ρεμπέτικα και αντάρτικα, από κοντά και φωτογράφοι της Χίου να αποθανατίσουν το γεγονός …Εκεί και η Μαρία που έχει ήδη αρραβωνιαστεί με τον Γιαννιό, Εμπρός ΕΛΑΣ-ΕΛΑΣ για την Ελλάδα και…

Οι αφηγήσεις της Μαρίας Καλαγκιά συνεχίστηκαν αν και η συγγραφέας σταματά το βιβλίο της στο 1945. Επιλογή της. Οι γονείς της απεβίωσαν προ ετών και τι απέγινε ο ονειροπόλος τσαγκάρης Γιαννιός Καλαγκιάς; Από την σελίδα 267 και κάτω από μια φωτογραφία νέων με φόντο σκηνές σε έναν λόφο, σας μεταφέρω: Μακρόνησος. Η παρέα της Πρωτομαγιάς, τρία χρόνια μετά.. Διακρίνονται στο βάθος οι σκηνές. Στα δεξιά ο Γιάννης Καλαγκιάς. Είκοσι χρόνια αργότερα, η δικτατορία των συνταγματαρχών θα τον εξόριζε ξανά, αυτή τη φορά στην Γυάρο. Έζησε μέχρι τα 82 του και παρά την άνοια που του προκλήθηκε από ατύχημα στο δρόμο με μηχανάκι και δεν αναγνώριζε ούτε τα πιο κοντινά του πρόσωπα, ποτέ δεν έπαψε να τραγουδάει βροντερά τους παρακάτω στίχους εκπλήσσοντας τους πάντες: Ήμασταν εμείς, Ελλάδα τα παιδιά σου/Συγκεντρωμένα σε κάποια ερημιά/Και για εσένα και για την λευτεριά σου/Θ’ αγωνιστούμε όλοι με καρδιά./Δεν μας τρομάζουν των Γερμανών τα βόλια/Των Ιταλών τα άδοξα σπαθιά/ Το’ χουμε γράψει βαθιά μες την καρδιά μας/Λαοκρατία και όχι βασιλιά.

Ήθη, έθιμα και λαϊκή παράδοση της περιόδου 1912-1945 στο χωριό της Λαγκάδας της Χίου συμπληρώνουν το υλικό του αφηγηματικού βιβλίου της Ευγενίας Καλαγκιά - Μουρατίδου Ταπεινών Εδέσματα / 150 Συνταγές της Κατοχής / 2015, με ταυτόχρονη πυκνή αναφορά στη διατροφή των χωρικών από την απελευθέρωση του 1912 από τον Τουρκικό ζυγό μέχρι και το τέλος της Κατοχής. Ιστορικό-Λαογραφικό βιβλίο με την αυθεντική καταγραφή των προσωπικών βιωμάτων απλών ανθρώπων του λαού, αυτών που δημιουργούν Ιστορία <χωρίς υπογραφή>. Αξιοπρόσεκτο το άριστα επεξεργασμένο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, συμπλήρωμα στα αφηγηματικά κείμενα του βιβλίου του οποίου την έκδοση επιμελήθηκε ο Γιάννης Μουρατίδης μέλος της ΣΜΕΔ (Σύλλογος Μεταφραστών -Επιμελητών - Διορθωτών).

Το βιβλίο διατίθεται από την συγγραφέα κ. Ευγενία Καλαγκιά-Μουρατίδου (6937898493) και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία της Χίου.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.