Το χιούμορ και ο καρκίνος

Διαβάζοντας τα κείμενα που πετάω ξεκαθαρίζοντας τη βιβλιοθήκη μου, υπέπεσε στην αντίληψή μου ότι σε ένα περιοδικό που ασχολείται με τον καρκίνο (Ογκολογική Ενημέρωση, τόμος 4ος, τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 2002) υπήρχε ένα άρθρο με τίτλο «Χιούμορ και Ογκολογικός Άρρωστος», γραμμένο από την κ. Δέσποινα Παπαδοπούλου, Νοσηλεύτρια, ειδικευμένη στη Χειρουργική Νοσηλευτική.

Εκεί, σ’αυτό το άρθρο, εκτός από το γεγονός ότι έμαθα την επίδραση του γέλιου στον καρκίνο, έμαθα επίσης ότι η λέξη «χιούμορ» είναι ελληνική, παρά το γεγονός ότι ο Γ. Μπαμπινιώτης δεν αναφέρει την προέλευσή της! Ο Γ.Μ. λοιπόν γράφει: «Χιούμορ (το) είναι η τάση ή η ικανότητα κάποιου να αστειεύεται με αφορμή καθημερινά γεγονότα (έξυπνο, ανατρεπτικό, μαύρο κλπ. κλπ.)» (Γ.Μ., Μικρό Λεξικό, σ. 1144). Η κ. Παπαδοπούλου όμως αναλύει και την προέλευση της λέξεως χιούμορ (αντιγράφω):

«Ηλέξη χιούμορ πέρασε στη Νεοελληνική γλώσσα διαμέσου της Αγγλικής. Οι ρίζες της ξεκινούν από την Παλαιοφραγκική η οποία προήλθε από την λατινική (humor-oris). Οι ουσιαστικές όμως ρίζες της λέξεως ανάγονται στην Ελληνική γλώσσα, όπου αρχικά η λέξη χιούμορ δήλωνε τους "χυμούς" ή τα "υγρά" του σώματος, η "κράση" των οποίων καθόριζε την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου και σταδιακά κατέληξε να έχει τη σημερινή του έννοια.Το χιούμορ ορίζεται ως μία κατάσταση ευθυμίας του πνεύματος, που συχνά επιδεικνύεται από ένα χαμόγελο ή γέλιο, ως απάντηση σε εξωτερικό ερεθίσματα.Το γέλιο αποτελεί την πρώτη μη λεκτική μορφή επικοινωνίας. Καμία ανθρώπινη κοινωνία δεν υπάρχει χωρίς χιούμορ και γέλιο. Περιλαμβάνει βιολογικές κοινωνικές, πολιτισμικές και ψυχολογικές πλευρές. Εξαιτίας του έντονου ενδιαφέροντος και αναζήτησης από την αρχαιότητα, το χιούμορ έχει μελετηθεί σε πολλά πεδία γνώσης από τις φυσικές έως τις ανθρωπιστικές επιστήμες.Τον 13ο αι. το γέλιο χρησιμοποιήθηκε ως ένα αναισθητικό για χειρουργικές διαδικασίες και πεντακόσια χρόνια πριν, ήταν γνωστό ως θεραπεία για τα κρυολογήματα και την κατάθλιψη.Το χιούμορ είναι "μία στάση ζωής που επιτρέπει σε κάποιον να παίρνει τη ζωή λιγότερο σοβαρά" αλλά και "ο,τιδήποτε οι άνθρωποι σκέφτονται ότι είναι αστείο", άλλωστε χαρακτηριστική είναι η αναφορά στο βρετανικό χιούμορ, που αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη υιοθέτηση στάσης ζωής που χαρακτηρίζει τους Βρετανούς.»

Ακολούθως, επειδή το άρθρο είναι μακροσκελές (εννέα τυπωμένες σελίδες), επιλέγω κάποια κομμάτια που ενδιαφέρουν περισσότερο τον αναγνώστη:«Στην Π. Διαθήκη έχουμε 29 αναφορές στο γέλιο. Από αυτές μόνο οι δύο συνδυάζονται με χαρά ενώ οι υπόλοιπες με αισθήματα περιφρόνησης εμπαιγμού, εξαπάτησης γελοιοποίησης ή υποτίμησης.Το γέλιο προήλθε από την πρωιμότερη αρχαιότητα. Τον 5ο αι. π.Χ. το χιούμορ αναδείχθηκε σε τέχνη. Στην αρχαιότητα από παρωδίες των κατορθωμάτων των Ολύμπιων θεών και φθάνοντας στην ακμή του με τις κωμωδίες του Αριστοφάνη. Στο εξής το χιούμορ στη Δύση συνδέεται με τη λογοτεχνία και τις τέχνες.»

Εν συνεχεία η συγγραφεύς του άρθρου αναλύει τις φυσιολογικές επιδράσεις του γέλιου. Γράφει λοιπόν: «Το χιούμορ είναι η κινητήριος δύναμη για το γέλιο, κάτι σαν την "αιτία και το αποτέλεσμα". Το γέλιο ωφελεί πολλά από τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, όπως το καρδιαγγειακό, μυοσκελετικό, αναπνευστικό, ανοσοποιητικό, πεπτικό.Γελώντας 100 φορές την ημέρα λέγεται ότι ισοδυναμεί με 10 λεπτά κωπηλασίας. Το χιούμορ γυμνάζει όχι μόνο τους μυς του προσώπου αλλά και αυτούς που χρησιμοποιούνται στην κίνηση και την αναπνοή.Κατά τη διάρκεια του γέλιου εκκρίνονταιενδορφίνες που ευθύνονται για την εμπειρία ευχαρίστησης αλλά και απαλλαγής από τον πόνο. Επίσης διεγείρει το κυκλοφορικό και αυξάνει τη μεταφορά των χρήσιμων ουσιών του αίματος στα κύτταρα του σώματος (αύξηση ανοσοσφαιρίνηςA-IgA).»

Και συνεχίζει η κ. Π.Δ.: «Το χιούμορ βελτιώνει την επικοινωνία, βοηθάει στην εγκατάσταση εμπιστοσύνης, καθησυχάζει το θυμό, δημιουργεί και ενδυναμώνει φιλικές και κοινωνικές σχέσεις, βοηθάει τους ανθρώπους να ξεκουράζονται και είναι χρήσιμο κατά τη διδασκαλία (διώχνει τους φόβους και τις εντάσεις μεταξύ των διδασκόντων και των μαθητών). Ο Norman Cousins ισχυρίζεται ότι με το χιούμορ κέρδισε τη μάχη εναντίον μιας σοβαρής ασθένειας του συνδετικού ιστού. Ο Freud επίσης καταγράφει τη δική του εμπειρία με καρκίνο όταν με το χιούμορ κατάφερε να νικήσει τον πόνο! Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το χιούμορ είναι σαν το χειρουργικό νυστέρι: εάν το κρατήσει κάποιος απρόσεκτα μπορεί να κάνει τρομερή ζημιά (Buxman et al).»

Βέβαια η χρήση του χιούμορ δεν αντικαθιστά τη θεραπευτική αγωγή του ασθενούς αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αποδοχή του χιούμορ από τον ασθενή και τους συγγενείς του, ως μέρος της θεραπευτικής αγωγής του (σ.σ. δηλ. ο ασθενής πρέπει να «σηκώνει» αστεία). Μερικοί ασθενείς αισθάνονται ότι δεν είναι κατάλληλο, δεν πρέπει να γελούν όταν έχουν καρκίνο. Σ’αυτή την περίπτωση πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι όχι απλώς επιτρέπεται, αλλά επιβάλλεται να γελούν!...

Το χιούμορ μπορεί να εφαρμοσθεί και σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους (αν υπάρχει η δυνατότης) ή και να «εμπλουτιστεί» και με άλλες ενέργειες, π.χ. μασάζ, καλλωπισμός του ασθενούς και αισθητική βελτίωση[1].

Το χιούμορ μπορεί αυθόρμητα να ανακουφίσει το φόβο, την ανησυχία και την κατάθλιψη, και του ασθενούς αλλά και του φιλικού και συγγενικού περιβάλλοντός του. Είναι μια διέξοδος φυγής από αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός. Οι καρκινοπαθείς με το χιούμορ «αποθη­κεύουν» ελπίδα και ενέργεια που τους χρειάζεται για να επιζήσουν και να διαπραγματευτούν την πραγματικότητα της ασθένειάς τους. Ο καρκινοπαθής (σ.σ. και όχι μόνο) πρέπει να απελευθερώσει «το παιδί» που έχει μέσα του βρίσκοντας χιουμοριστικά βιβλία και περιοδικά ή και ταινίες, ή παίζοντας με φίλους ευχάριστα παιχνίδια…

Για τις νεώτερες ηλικίες υπάρχουν οι ειδικοί επαγγελματίες κλόουν ή και «γιατροί κλόουν». Ακόμα στο εξωτερικό υπάρχουν και οργανωμένες εταιρείες για να διασκεδάζουν τα παιδάκια που πάσχουν από λευχαιμίες και καρκίνους, καθώς και ειδικά ιδρύματα (το Ίδρυμα “Le Rite Medecine” στη Γαλλία, και το Ίδρυμα “Theodora” στην Ελβετία). Επίσης στην Ιταλία έχουν επεκταθεί και στη διασκέδαση των παραπληγικών και συναφών ομάδων.

Από μελέτη του Πανεπιστημίου Κολούμπια φάνηκε ότι οι μικροί ασθενείς, χάρη στους «θεραπευτές του γέλιου» (κλόουν, γιατροί κλπ.) παίρνουν 20% λιγότερα παυσίπονα και η διάρκεια της νοσηλείας τους μειώνεται. Βασισμένοι σ’αυτά τα ευρήματα διάφοροι άνθρωποι δημιούργησαν οι ίδιοι ή χρηματοδότησαν ειδικούς για να φτιάξουν τέτοιες ομάδες «γελωτοθεραπευτών» (κλόουν θεραπευτών κλπ.). Εδώ όμως πρέπει να τονίσουμε ότι το χιούμορ, η γελωτοθεραπεία αν προτιμάτε, συμπληρώνει τη φαρμακευτική αγωγή, δεν την υποκαθιστά. Η δράση του στον έλεγχο του πόνου οφείλεται στην αύξηση των επιπέδων των ενδορφινών που προκαλεί, όπως ήδη έχουμε προαναφέρει, η δε διάρκεια της δράσης των ενδορφινών είναι παρατεταμένη.

Από το 1980 που πρωτοάνοιξε η Ειδική Μονάδα (ο ειδικός χώρος), το “Humor Room” στο St. Joseph Hospital του Χιούστον, πολλά νοσοκομεία το έχουν μιμηθεί. Και εκεί ασθενείς, οικογένεια και προσωπικό μπορούν να κάνουν ένα διάλειμμα από τη «σοβαρή δουλειά» της ασθένειας. Εκεί διαβάζουν βιβλία, λένε αστεία, γελάνε με κωμικές ταινίες, βλέπουν κόμικς, παίζουν παιχνίδια κλπ. Εκεί μπορούν να γιορτάσουν τα γενέθλια, τις επετείους κλπ. κλπ. Βέβαια το να γίνει και να λειτουργήσει σωστά ένα “Humor Room”δεν είναι τόσο απλό πράγμα[2].

Και η κ. Παπαδοπούλου καταλήγει στο μακροσκελές άρθρο της, τμήματα του οποίου αντέγραψα επιλεκτικά: «Είναι κοινά αποδεκτό πως το χιούμορ ωφελεί ποικιλοτρόπως τον άνθρωπο, τον ασθενή, τον επαγγελματία υγείας. Δεν γεννιόμαστε όλοι έχοντας μέσα μας την τάση να γελάμε. Το γέλιο δεν είναι έμφυτο, είναι επίκτητο, δηλαδή καλλιεργείται, μαθαίνεται, για την ακρίβεια διαπαιδαγωγείται. Για το λόγο αυτό όλοι οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο αυθόρμητοι, ούτε γελάνε με τον ίδιο τρόπο. Είναι μια φυσική λειτουργία και ανάγκη, και δεν μπορείς ως εκ τούτου να τη "βιάσεις". Έτσι, η σωστή εκτίμηση του ασθενούς στα πλαίσια του σχεδιασμού της φροντίδας του, θα πρέπει οπωσδήποτε να προηγείται της θεραπευτικής χρήσης του χιούμορ. Είναι γεγονός ότι ακόμη και το καλύτερο φάρμακο, αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά, βλάπτει. Η ορθή χρήση κατά συνέπεια του χιούμορ, θα πρέπει να ενδυναμωθεί, έτσι ώστε να μην υπάρχουν δυσάρεστα επακόλουθα στη θεραπευτική του δυναμική. Μόνο η γνώση θα οδηγήσει στα σωστά μονοπάτια της αποτελεσματικής εφαρμογής του χιούμορ. Γνώση, η οποία διδάσκεται αλλά και πρακτική που καλλιεργείται(σ.σ. "Μέτρον άριστον").»

Αγαπητοί μου αναγνώστες,

Παρά την πρόοδο της επιστήμης, έχω «μπερδευτεί»… Δεν είμαι σίγουρος με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που βλέπομε καθημερινά, αν «το ποτήρι είναι μισογεμάτο ή μισοάδειο». Ο νοών νοείτο… Κουράγιο σε όλους κα όλες…

Πάντα με ΑΓΑΠΗ,

Αναστ. Ι. Τριπολίτης

Αγγειοχειρουργός

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.