Ὡς τυγχάνει γνωστόν εἰς πάντας, ἀπό τῶν πρώτων βυζαντινῶν χρόνων ὑπῆρχεν παράδοσις ἱδρύσεως ὑπό τῆς Ἐκκλησίας βιβλιοθηκῶν. Ἡ Πατριαρχική Βιβλιοθήκη τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων εἶχε τοὺς προδρόμους αὐτῆς ἐν τῇ Ἀνατολῇ. Τὰ μεγάλα χριστιανικά κέντρα, Ἱεροσόλυμα, Ἀντιόχεια, Ἀλεξάνδρεια καὶ Καισάρεια διέθετον πλουσίας βιβλιοθήκας, τῶν ὁποίων ἱδρυταί ἦσαν οἱ Ἐπίσκοποι τῶν ἐν λόγῳ πόλεων.
Ἡ πρώτη βιβλιοθήκη ἐν Ἱεροσολύμοις ἱδρύθη ὑπό τοῦ Ἐπισκόπου Ἀλεξάνδρου τὸ 212. Τὰ ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ ταύτῃ θησαυρισθέντα βιβλία διέφυγον τὴν καταστροφήν κατά τὸν μέγαν ἐπί Διοκλητιανοῦ διωγμόν. Τὸν ἕκτον αἰῶνα ἐθεωρεῖτο ὡς διαθέτουσα πλῆθος πατερικῶν κειμένων, εἶχε δὲ μεταφερθῆ ἔν τινι μοναστηρίῳ κειμένῳ παρά τὸν Πανάγιον Τάφον. Κατά τὴν ἔριν τοῦ μονοθελητισμοῦ κατεφάνη ἡ σημασία τῶν βιβλίων αὐτῆς. Ὁ Πατριάρχης Σωφρόνιος κατά τὴν ἕκτην Οἰκουμενικήν Σύνοδον ἐχρησιμοποίησεν ὑπέρ τὰ ἑξακόσια χωρία Πατέρων, τῶν ὁποίων τὰ ἔργα ἐφυλάσσοντο ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ. Καὶ μετά τὴν ἅλωσιν τῆς πόλεως ὑπό τῶν Ἀράβων διετηρήθη ἡ Πατριαρχική αὐτῆς Βιβλιοθήκη, ἡ ὁποία ἐξηκολούθησε τὸν βίον αὐτῆς παραλλήλως πρὸς τὰς μοναστηριακάς τῆς Παλαιστίνης βιβλιοθήκας.
Ἡ Ἀντιόχεια εἶχε μεγίστην πνευματικήν παράδοσιν κατά τοὺς ἑλληνιστικούς χρόνους, ὁ δὲ Ἀντίοχος ὁ Μέγας ὡς καὶ οἱ λοιποί ἡγεμόνες εἶχον φροντίσει, ὥστε ἡ πρωτεύουσα τοῦ κράτους αὐτῶν νὰ ἀποκτήσῃ πλουσίαν βιβλιοθήκην κατά τὸ πρότυπον τῆς Ἀλεξανδρείας. Ἡ βιβλιοθήκη αὕτη ὑφίστατο καὶ κατά τὴν ῥωμαϊκήν ἐποχήν.
Τὸν τέταρτον καὶ πέμπτον αἰῶνα τὴν πόλιν ἐκόσμουν ὡσαύτως πλούσιαι βιβλιοθῆκαι, ἀφοῦ πρὸς τοῖς ἄλλοις ἦτο σημαντικόν κέντρον σπουδῶν. Τὸν πέμπτον αἰῶνα ἡ βιβλιοθήκη περιεῖχε πολλά ἔργα Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ταῦτα προφανῶς χρησιμοποιήσας ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας προσήνεγκε κατά τὴν Σύνοδον τοῦ 680/81 ἀφθονίαν πατερικῶν ρήσεων. Μέχρι τοῦ 1084 ἡ Ἀντιόχεια ἐτέλει ὑπό βυζαντινήν διοίκησιν μετά τὴν ἐκδίωξιν τῶν Ἀράβων κατὰ τὸ 969∙ ἑπομένως καὶ ἡ βιβλιοθήκη αὐτῆς ἐξηκολούθησεν ὑφισταμένη.
Τὴν μεγαλυτέραν παράδοσιν ἐν τῷ κόσμῳ τόσον ὡς πρὸς τὴν ποικιλίαν τῶν βιβλίων, ὅσον καὶ ὡς πρὸς τὸν ἀριθμόν αὐτῶν εἶχον αἱ βιβλιοθῆκαι τῆς Ἀλεξανδρείας.
Ἡ Ἀλεξάνδρεια κατά τοὺς πρώτους αἰῶνας τοῦ Χριστιανισμοῦ οὐδόλως ἀπώλεσε τὴν λάμψιν αὐτῆς ὡς κέντρου πολιτιστικοῦ. Τὰς τελευταίας δεκαετηρίδας τοῦ δευτέρου αἰῶνος αἱ ἐν αὐτῇ σπουδαί εὑρίσκοντο εἰσέτι ἐν πλήρει ἀκμῇ. Ἡ παρουσία ἐν τῇ πόλει τοῦ Ὠριγένους, τοῦ ὁποίου ἡ πολυμάθεια καὶ ἡ συγγραφική παραγωγή ἔμειναν παροιμιώδεις, ἀλλά καὶ τοῦ περιφήμου Κλήμεντος, ἀρκεῖ διὰ νὰ δεχθῶμεν ὅτι εἰς τὴν διάθεσιν τούτων ὑπῆρχε πλῆθος βιβλίων περιεχόντων ἔργα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας, ἔργα ἰουδαϊκά, γνωστικά συγγράμματα κ.λπ. Ἡ ἐπισκοπική τῆς πόλεως βιβλιοθήκη κατά τὸν τέταρτον αἰῶνα ἦτο πλουσιωτάτη∙ τοῦτο ἐπέτρεψεν εἰς τὸν διάκονον Ἀθανάσιον νὰ ἐπιδείξῃ τὴν καταπληκτικήν γνῶσιν τῶν πατερικῶν χωρίων ἐν τῇ Συνόδῳ τῆς Νικαίας. Ἀλλά καὶ καλλιγραφικά ἐργαστήρια διέθετεν ἄριστα ἡ βιβλιοθήκη∙ οὕτως ἐξηγεῖται ἡ ὑπό τοῦ Κώνσταντος παραγγελία ἀντιγράφων τῆς Ἁγίας Γραφῆς εἰς τὸν Μέγαν Ἀθανάσιον.
Ἡ Ἀλεξάνδρεια διέθετεν ἀναμφισβητήτως τὴν πλουσιωτέραν καὶ σημαντικωτέραν ἐπισκοπικήν βιβλιοθήκην τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου. Καὶ διετήρησεν ἐν τούτῳ τὰ σκῆπτρα μέχρι καὶ τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος, ὁπότε ἡ πόλις περιῆλθεν εἰς τὰς χεῖρας τῶν Περσῶν πρῶτον (619), εἶτα τῶν Ἀράβων (642). Παρά ταῦτα ἡ πόλις ἐξηκολούθησε νὰ τηρῇ πιστῶς τὴν παράδοσιν τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας. Οἱ Πατριάρχαι, ἀπολαύοντες τῶν γνωστῶν προνομίων, διετήρησαν τὴν βιβλιοθήκην αὐτῶν, ἡ ἀνάπτυξις τῆς ὁποίας ἑκάστοτε ἦτο στενῶς συνδεδεμένη πρὸς τὴν λογιότητα τοῦ Προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλεξανδρείας.
Ἐξ ἴσου περίφημος πρὸς τὴν τῆς Ἀλεξανδρείας ἦτο καὶ ἡ ἐπισκοπική βιβλιοθήκη τῆς Καισαρείας κατά τοὺς πρώτους αἰῶνας τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἡ φήμη αὐτῆς ὀφείλεται κυρίως εἰς τὸ γεγονός ὅτι ὁ πολύς Ὠριγένης διωχθείς ἐξ Ἀλεξανδρείας κατέφυγεν εἰς Καισάρειαν συναποκομίζων καὶ τὴν πλουσίαν προσωπικήν αὐτοῦ βιβλιοθήκην, τὴν ὁποίαν ἐφρόντισε νὰ ἐπαυξήσῃ διὰ τῆς συγκεντρώσεως τῶν ἀπαραιτήτων εἰς αὐτόν βιβλίων. Ὁ Ὠριγένης ἀποθανών (253) κατέλιπε τὴν βιβλιοθήκην αὐτοῦ εἰς Καισάρειαν. Ὁ πρεσβύτερος Πάμφιλος ἀνέλαβε τὴν ἀνασυγκρότησιν τῆς βιβλιοθήκης, αἱ δὲ ὑπ’ αὐτοῦ καταβληθεῖσαι προσπάθειαι ἦσαν τόσον μεγάλαι καὶ τὸ ἐπιτελεσθέν ἔργον τόσον σπουδαῖον, ὥστε οὗτος ἐθεωρήθη ὡς ἱδρυτής τῆς βιβλιοθήκης. Οὐ μόνον τὰ ἔργα τοῦ Ὠριγένους ἀντεγράφησαν, ἀλλά καὶ μεγίστη προσπάθεια κατεβλήθη διὰ τὴν μεταγραφήν τῶν ἔργων τῆς βιβλιοθήκης ἐκ τῶν παπύρων εἰς περγαμηνάς. Ὁ Εὐσέβιος, ἀπό τοῦ 313 Ἐπίσκοπος Καισαρείας, ἐπί τῶν βιβλίων τῆς ἐν λόγῳ βιβλιοθήκης ἐστηρίχθη διὰ νὰ συγγράψῃ τὴν χρησιμωτάτην Ἐκκλησιαστικήν Ἱστορίαν αὐτοῦ. Ἡ σημασία τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Καισαρείας διὰ τὴν χριστιανικήν γραμματείαν παραλληλίζεται πρὸς τὴν σημασίαν τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Μουσείου διὰ τὴν ἀρχαίαν ἑλληνικήν. Τὴν ἐξέλιξιν τῆς βιβλιοθήκης παρακολουθοῦμεν μέχρι τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἱερωνύμου, ὁ ὁποῖος ἐχρησιμοποίησεν αὐτήν.
Ἡ μεταφορά τῆς πρωτευούσης τοῦ ῥωμαϊκοῦ κράτους ἀπό τῆς Ῥώμης εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐσήμανε καὶ τὴν μετάθεσιν τοῦ πνευματικοῦ κέντρου τῆς αὐτοκρατορίας ἐκ τῆς Δύσεως εἰς τὴν Ἀνατολήν. Κειμένη μεταξύ πόλεων διαθετουσῶν παράδοσιν αἰώνων πολλῶν εἰς τὴν καλλιέργειαν τῶν γραμμάτων καὶ θεωρουμένων ὡς τῶν σημαντικοτέρων κέντρων παιδείας, ὡς π.χ. αἱ Ἀθῆναι, ἡ Βηρυτός, ἡ Σιδών, ἡ Ἀλεξάνδρεια, ἡ Κωνσταντινούπολις ἀπό τῆς ἱδρύσεως αὐτῆς ᾐσθάνθη τὴν ἀνάγκην τοῦ συναγωνισμοῦ καὶ ἀπεδύθη εἰς ἀγῶνα ὑπεροχῆς, μεταξύ ἄλλων καὶ τῆς ἱδρύσεως βιβλιοθηκῶν, ἐν οἷς καὶ ἡ Πατριαρχική Βιβλιοθήκη.
Αἱ περί τῆς Πατριαρχικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων πληροφορίαι εἶναι ὀλίγαι. Διὰ τὸν τέταρτον, τὸν πέμπτον καὶ τὸν ἕκτον αἰῶνα αἱ εἰδήσεις σπανίζουν, ἐνῷ ἀπό τοῦ ἑβδόμου αἰῶνος καὶ πέρα μνεῖαι, περιεχόμεναι ἐν τοῖς πρακτικοῖς τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὡς καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν διαφόρων συγγραφέων, ἐπιτρέπουν τὴν ἀνετωτέραν παρακολούθησιν τῆς ἐξελίξεως τῆς ἀναπτύξεως τῆς τόσον σημαντικῆς διὰ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὸν βυζαντινόν καθόλου πολιτισμόν βιβλιοθήκης. Ὑφίστατο ὅμως αὕτη καὶ κατά τοὺς πρώτους τρεῖς αἰῶνας τοῦ βίου τοῦ κράτους; Ἀσφαλῶς ναὶ. Ἡ βιβλιοθήκη εἶναι τόσον ἀρχαία, ὅσον καὶ τὸ Πατριαρχεῖον.
Πλὴν τῆς ἐν τοῖς Πατριαρχείοις στεγαζομένης βιβλιοθήκης, ὑπό τὴν ὀνομασίαν «Πατριαρχική Βιβλιοθήκη» πρέπει νὰ περιλάβωμεν καὶ ἁπάσας τὰς βιβλιοθήκας τῶν κατά καιρούς ἀκμασασῶν ἀνωτέρων πατριαρχικῶν σχολῶν. Τοῦτο δὲ, διότι αἱ σχολαί αὗται, ἐφ' ὅσον ἐλειτούργουν παραλλήλως πρὸς τὸ αὐτοκρατορικόν πανεπιστήμιον καὶ παρεῖχον μόρφωσιν κατά κανόνα διάφορον τούτου, ἦτο ἀπαραίτητον νὰ διαθέτουν ἰδίας βιβλιοθήκας εἰς χρῆσιν ὑπό τῶν καθηγητῶν, ἀλλά καὶ τῶν σπουδαστῶν. Ἡ παράδοσις αὕτη συνεχίσθη εἰς πλείστας Ἱεράς Μονάς, ἐν ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ὁποίων, διεσώθη ὁ θησαυρός τῆς Κλασικῆς Γραμματείας.
Στοιχούμενοι τῇ ἐκκλησιαστικῇ ταύτῃ διακονίᾳ προέβημεν εἰς τὴν ἵδρυσιν καὶ λειτουργίαν τῆς “Βιβλιοθήκης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρῶν καὶ Οἰνουσσῶν «ΑΓΙΟΣ ΑΓΑΠΗΤΟΣ»”, τῇ βοηθείᾳ καὶ Χάριτι τοῦ ἐγχειρίσαντος τὰς θεογράφους πλάκας τῶν ἐντολῶν Του τῷ θεόπτῃ Μωϋσῇ καὶ ἀπαραχάρακτον ἐν τοῖς θεοπνεύστοις Βιβλίοις τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης τῇ Ἐκκλησίᾳ Του τὴν θείαν ἀποκάλυψιν διαφυλάξαντος.
Εἰς τήν Βιβλιοθήκην αὐτήν προσέφεραν οἱ κάτωθι Δωρηταί τά ἑξῆς βιβλια:
Ὑπουργός Πολιτισμοῦ καί Ἀθλητισμοῦ κ. Στυλιανή Μενδῶνη, Ἀρχαιολόγος
Σύλλογος Πρός Διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων
κ. Κωνσταντῖνος Βουδοῦρης, ,Ὁμοτ. Καθηγητής Φιλοσοφικῆς Ἀθηνῶν
Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Ἀντόκας (Η.Π.Α)
κ. Γεώργιος Ταναΐνης
Ἐκδόσεις Καπῶν
κ. Ἐμμανουήλ Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας
Ἡ Ἱερά Μητρόπολις εὐχαριστεῖ τούς εὐσεβεῖς δωρητάς.
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
