ΒΙΝΤΕΟ | Ο λόγος της αυτονομίας για έναν τόπο περνά μέσα από την οικονομική αυτάρκεια

Περιγράφει τον εαυτό του ως μεταφραστή και επιμελητή βιβλίων. Τον διαψεύδει στη δεύτερη κιόλας σελίδα του προλόγου στο πρώτο του βιβλίου. Σκάλιζε για τις ανάγκες επιμέλειας βιβλίων της μητέρας του τους ηλεκτρονικούς καταλόγους της Βιβλιοθήκης «Κοραής». Τότε ήταν που…

«Τα μάτια μου άρχισαν να περιεργάζονται τους περίεργους και μυστηριώδους τίτλους, τα πραγματικά διαμάντια ενός τεράστιου πλούτου γνώσης που παρέμενε ανεξιχνίαστος μέσα στα σκονισμένα ράφια. Πολύ σύντομα η φαντασία μου αφέθηκε να καλπάζει και ασυναίσθητα με συνεπήρε ο ενθουσιασμός της αναζήτησης, σαν να βρισκόμουν στο κυνήγι κάποιου λησμονημένου θησαυρού. Τότε λοιπόν και δίχως να το περιμένω, ήρθε η ανταμοιβή μου. Βρήκα το τρόπαιο μου, το μυστικό που ασυναίσθητα αναζητούσα.»

Η περιγραφή του Γιάννη Μουρατίδη, με αφορμή την επανέκδοση, με επιμέλεια του, του αποσπάσματος βιβλίου του Terdjuman Effendi «Η νήσος Χίος υπό οθωμανική κυριαρχία», του δίνει την ιδιότητα του ερευνητή – ανιχνευτή, συνεπαρμένου από την ανακάλυψη της πραγματικής ταυτότητας του συγγραφέα, που καταλήγει να είναι ο Χιώτης Στέφανος Βλαστός. Μια απολαυστική συζήτηση με έναν νέο λόγιο απ’ τη μεγάλη δεξαμενή σκέψης που συνεχίζει να διαθέτει το νησί.

Το ερέθισμα της Λαγκάδας

• Το μυαλό μου, παρότι είμαι μόνιμα εγκατεστημένος στη Ρόδο, παραμένει στη Λαγκάδα. Εκείνη με έκανε να αγαπήσω τη Χίο και να την ερευνήσω.
• Ονειρεύομαι τη Λαγκάδα γεμάτη παιδάκια, όπως τη θυμάμαι. Όπως μικρός θυμόμουν να παίζουν στα σοκάκια και στα καλντερίμια, έτσι θέλω να την ξαναδώ, ένα ζωντανό χωρίο. Αν κάποιος μπορεί να μου βρει τη λύση για αυτό θα του αφιερώσω το επόμενο βιβλίο μου, που πιστεύω ότι θα εκπλήξει θετικά.
• Πέρα από το ότι είναι η μητέρα μου, η απόφασή της Ευγενίας Καλαγκιά Μουτατίδου να ασχοληθεί με την ντοπιολαλιά του χωριού μας, της Λαγκάδας, σε έναν χρόνο τελείως ανύποπτο, μου κόλλησε το μικρόβιο και με έκανε να εστιάσω στα χιώτικα πράγματα.

Η συγγραφή κι η έρευνα

• Δεν βλέπω τη συγγραφή ως λογιοσύνη, τη βλέπω ως λαϊκό ακτιβισμό. Το να διανοείσαι και να στοχάζεσαι δεν είναι ελιτίστικο ούτε μια λόγια διαδικασία. Είναι μια λαϊκή δήλωση αυτονομίας και χειραφέτησης.
• Η επιλογή της έρευνας για ένα κείμενο που περιγράφει το σύστημα διοίκησης της Χίου την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας δεν έγινε από εμένα. Με διάλεξε μόνο του, θα έλεγα. Το Γλωσσάρι της λαγκαδούσικης ντοπιολαλιάς, της Ευγενείας Καλαγκιά- Μουρατίδου, ήταν η αφορμή για μένα να ξεκινήσω να ερευνώ τη Χιακή βιβλιογραφία και μέσα σε όλα αυτά τα ψαξίματα της εποχής εκείνης, δηλαδή στα τέλη του καλοκαιριού του 2012, μπήκε ο σπόρος αυτού του βιβλίου.
• Φαινομενικά τα δυο βιβλία δεν συνδέονται καθόλου μεταξύ τους, όμως, όποιος έχει κοιτάξει το γλωσσάρι της λαγκαδούσικης ντοπιολαλιάς, θα δει ότι γίνεται ετυμολογία των λέξεων. Μέσα από τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για να λειτουργήσει υποστηρικτικά προς το γλωσσάρι ήρθα κι εγώ σε επαφή με πηγές, ψάχνοντας να βρω κάτι παραπάνω. Τότε έπεσα σε ένα μεγάλο κείμενο που είχα την τύχη να ανακαλύψω. Είναι ένα βιβλίο του «Terdjuman Effendi», ο οποίος είναι ο Στέφανος Α. Βλαστός, στα γαλλικά Etienne A. Vlasto, ένα κεφάλαιο του οποίου είναι η «Νήσος Χίος υπό Οθωμανική κυριαρχία».

Η ανακάλυψη του Στ. Βλαστού

• Αυτό το ψευδώνυμο ήταν αυτό που πυροδότησε μέσα μου όλον αυτό τον μηχανισμό της έρευνας, ακριβώς για να ανακαλύψω πως γίνεται ένας Χιώτης να είναι τόσο κοντά σε κάτι Οθωμανικό. Το ψευδώνυμο παραπέμπει σε κάτι τελείως τούρκικο και αποδεικνύει ότι ο Βλαστός ήταν μεταφραστής μέσα σε κάποιου είδος πολιτικό πλαίσιο της εποχής. Ξέρουμε ότι σίγουρα μετέφραζε από γαλλικά σε ελληνικά και το αντίστροφο, είτε από ελληνικά σε τουρκικά και το αντίστροφο.
• Αν δεν κάνεις επιτόπια έρευνα στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, είναι πολύ δύσκολο να αναζητήσεις από την Ελλάδα, μέσω ιστορικών βιβλιοθηκών ή ψηφιακών βιβλιοθηκών, το στίγμα ανθρώπων όπως ο Στέφανος Βλαστός. Σίγουρα βρίσκεις μία αρκετά καλή ποσότητα στοιχείων. Αυτό προσπάθησα να κάνω. Δηλαδή με όλα τα διαθέσιμα μέσα που είχα, να  προσπαθήσω να δώσω ένα κείμενο που θα ικανοποιούσε τον αναγνώστη και θα τον έβαζε μέσα στο έργο και την προσωπικότητα του «Terdjuman Effendi».
• Από τη Βιβλιοθήκη Κοραή ξεκίνησε η πρώτη μου επιτόπια έρευνα και εκεί προμηθεύτηκα και το βιβλίο του Αντώνη Χαροκόπου για τη Δημογεροντία της Χίου, ένα βιβλίο που είχε βραβευθεί το 1955 από την Ακαδημία Αθηνών και το χρησιμοποίησα για να μορφωθώ πρώτα από όλα εγώ ο ίδιος. Στη συνέχεια αυτό το ταξίδι με έφθασε μέχρι και τη Βιβλιοθήκη της Ρόδου αλλά υπήρχε και ένα σημαντικό κομμάτι της έρευνας που βασίστηκε μέσα από το διαδίκτυο. Εκεί πραγματικά είχα την τύχη να βρω συγκεκριμένες πηγές που αποτύπωναν πραγματικά τα χνάρια της ζωής του Στέφανου Βλαστού. Ήταν μικρές λεπτομέρειες, που όμως μέσα από μία προσεκτικότερη παρατήρηση σου δίνει συγκλονιστικά συμπεράσματα, τα οποία καταθέτω.
• Όπου υπήρχε δραστηριοποίηση της εταιρείας των Αφών Ράλλη εκεί υπήρχε και ο Στέφανος Βλαστός. Γι αυτό τον συναντάμε σε Μαύρη Θάλασσα, Ιταλία, Γαλλία, Λονδίνο και Αλεξάνδρεια. Ήταν ένας κρίκος αυτής της μεγάλης εμπορικής επιχείρησης εκείνης της εποχής. Ξέρουμε ότι ο αδερφός του, Αλέξανδρος Βλαστός, ήταν στην κορυφή της διοικητικής πυραμίδας αυτής της εταιρείας. Ο ίδιος ξέρουμε ότι είχε έναν ανώτερο διευθυντικό ρόλο, ωστόσο δεν γνωρίζουμε τι ρόλο ακριβώς διαδραμάτιζε. Πιστεύω ότι η ακμή και η παρακμή του Χιώτικου Εμποροναυτιλιακού Δικτύου συμπίπτει με την άνοδο και την ακμή του έργου του.
• Ο Στέφανος Βλαστός είναι ένας λόγιος επιχειρηματίας, άνθρωπος της δράσης, με διεθνείς γνωριμίες. Ανήκει στην ανώτερη αστική τάξη, κάτι που του επιτρέπει να συνδέεται με πάρα πολλές επιφανείς προσωπικότητες. Διαπνέεται από τα αντίστοιχα ανώτερα ιδανικά του ρομαντικού εθνικισμού του 19ου αιώνα, που στην περίπτωση της Ελλάδας εκφράζεται μέσα από το όραμα της Μεγάλης Ιδέας. Ο Βλαστός το υποστήριξε σημαντικά και κατέθεσε έργα, όπου δείχνει έναν πραγματικά πατριωτικό χαρακτήρα με στοιχεία σύγχρονης χριστιανοδημοκρατίας και πολιτικού συντηρητισμού.
• Ο Βλαστός είναι παιδί της γενιάς που οι γονείς του έφυγαν από τη Χίο με τη Σφαγή. Εργάστηκε σε πολλές πόλεις του εξωτερικού και κατάφερε να συγκεντρώσει πολλά στοιχεία ευρωπαϊκής παιδείας. Ο συνδετικός κρίκος της ιδιοσυγκρασίας του είναι η Χίος, κάτι που φαίνεται μέσα από τα έργα του. Αυτό μας δείχνει ότι πάντα στο νου του ήταν η Χίος. Νομίζω ότι αυτό είναι μία ηθική παρακαταθήκη που κουβαλούσε μέσα του, ως το παιδί της γενιάς μετά τη Σφαγή.
• Σίγουρα υπάρχουν κι άλλοι Χιώτες της διασποράς που εργάστηκαν στο παρελθόν εξετάζοντας θέματα της Χίου, χωρίς να έχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστοί . Η Χίος έχει βγάλει επώνυμος αλλά και ανώνυμους συγγραφείς, τόσο από την ανώτερη αστική τάξη της όσο και από τα λαϊκά στρώματα. Ο στόχος μου είναι να επικοινωνώ αυτά τα βιβλία με τους πολιτιστικούς μας συλλόγους, να μελετάμε ανώνυμους λαϊκούς ήρωες, που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο και έχουν καταθέσει έργα.

Η δυναμική της Χίου

•  Μεγάλωσα εκτός Χίου και πάντα το νησί αποτελούσε για εμένα μία ουτοπία. Μεγαλώνοντας έβλεπα να ξεπετάγονται μπροστά μου μυστηριώδη ονόματα σε οδούς, κτίρια με ιστορία, που δεν ακολουθούσαν την εικόνα που είχα εγώ για τη Χίο. Ώσπου κατάλαβα ότι η Χίος είναι κομμάτι της ιστορίας της Μικράς Ασίας, είναι κομμάτι του μεγάλου εμποροναυτιλιακού κυκλώματος που ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη και καταλήγει στη Μέση Ανατολή. Οι νέες γενιές συνεχώς εξερευνούν τη Χίο, δίνοντας βάση πρώτα στην λαϊκή ιστορία του τόπου.

Τα χαστούκια των καταστροφών

• Το σήμερα με το τότε, δηλαδή η περίοδος από το 1870 μέχρι και το 1900 μοιάζει απίστευτα. Αλλάζουν μόνο τα ονόματα των εθνών, των περιοχών και των ανθρώπων. Κατά τα λοιπά οι δομές είναι οι ίδιες. Ο ρόλος των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, οι μεγάλες δυνάμεις. Τα πάντα είναι ίδια. Δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί πόσο επίκαιρα είναι όλα αυτά που έγιναν πριν από 130 χρόνια.
• Προσωπικά πιστεύω στο κοινό μέλλον των δύο λαών. Πιστεύω ότι στο πολύ μακρινό μέλλον θα υπάρξουν ακόμα περισσότερες γέφυρες ανάμεσα τους, αλλά προτού γίνουν πολύ καλύτερα τα πράγματα πιστεύω πρώτα ότι θα χειροτερέψουν από αντικειμενικούς παράγοντες.
• Δυστυχώς έτσι έχουμε μάθει να πορευόμαστε οι λαοί, μέσα από τα χαστούκια που τρώμε μέσα απ’ την ιστορία μας. Ένας καλός μου φίλος λέει ότι πορευόμαστε την ιστορία μας όταν αρχίζουμε να συνερχόμαστε απ’ τα χαστούκια που έχουμε φάει μέσα από τις καταστροφές.
• Δεν είναι ανέφελος ο ορίζοντας των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών με την Τουρκία. Βασίζεται πάνω σε συμβιβασμούς, θα έλεγα κυρίως από την ελληνική πλευρά. Μεγάλους ιστορικούς συμβιβασμούς. Νοιώθω ότι τελειώνει αυτό το κομμάτι των αέναων συμβιβασμών από το ελληνικό κράτος και ήδη μπαίνουμε σε μια περίοδο πιο τεταμένη.

Το δίδαγμα της αυτάρκειας

• Το δίδαγμα που αντλούμε πολύ συνοπτικά από αυτό το βιβλίο είναι ότι αν ένας τόπος θέλει να αρθρώνει ένα λόγο αυτονομίας και χειραφέτησης από τα υπέρτερα και γραφειοκρατικά κέντρα, αυτό το κάνει έχοντας στήσει στέρεες βάσεις οικονομικής αυτάρκειας και ενός θετικού εμπορικού ισοζυγίου. Κατά συνέπεια οποιοσδήποτε διάλογος για τη συμμετοχή της Ελλάδας μέσα σε υπέρτερες δομές θα πρέπει να τοποθετείται μέσα σε ένα οικονομικό συγκείμενο έτσι ώστε να δούμε αν πραγματικά μπορεί να γίνει ή όχι. Γιατί το παράδειγμα των Χιωτών ήταν πραγματικά αυτό. Οικονομική αυτάρκεια και μετά ανεξαρτησία.
• Σήμερα η Χίος πρέπει να κινηθεί μέσα στα δεδομένα οικονομικά πλαίσια του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του παγκόσμιου προϊόντος. Ενδεχομένως να κοιτάξει λίγο περισσότερο τον τουρισμό μέσα σε ένα μονοπάτι πιο περιβαλλοντικό και ενταγμένο στο πλαίσιο των παραδόσεων της.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.