Οι Έλληνες Βιομήχανοι της Αιγύπτου

Γνωστή από την αρχαιότητα η έφεση των Χιωτών στην εμπορική και μετά στη ναυτιλιακή δραστηριότητα, η ενασχόληση τους με τη βιομηχανία δεν υπήρξε ποτέ μαζική ή καθολική. Σε κάθε περίπτωση όμως και συγκεκριμένα στο αιγυπτιακό πεδίο, όπου επί σχεδόν δύο εκατονταετηρίδες ο Ελληνισμός μεγαλουργεί επιχειρηματικά, οι Χιώτες έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο, παρακολουθώντας από κοντά τη βιομηχανική δημιουργία άλλων ομογενών, χρηματοδοτώντας πολλές φορές και συμμετέχοντας ως μέλη των αιγυπτιακών επιμελητηρίων και χρηματιστηρίων, στη σύνθεση των οποίων υπερτερούν οι Έλληνες. Αφορμή για την επανάληψη στοιχείων και αναφορών στον απόδημο ελληνισμό των δύο προηγούμενων αιώνων, αποτελεί η κυκλοφορία του νέου βιβλίου της τακτικής καθηγήτριας του Παντείου Πανεπιστημίου Ματούλας Τομαρά-Σιδέρη, όπου διδάσκει Ιστορική Δημογραφία, Ιστορία του Παροικιακού Ελληνισμού και Ευεργετισμού και Ιστορία των Νοοτροπιών. Πολυγραφότατη επιστήμων, αλλά και λάτρης της Χίου, με τον κύριο όγκο των ερευνών της να είναι εστιασμένος στον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό, στον οποίον επίσης κυριαρχούν οι Χίοι ομογενείς, έχει μελετήσει πηγές με αναφορές στο νησί, ερευνώντας οικογενειακά αρχεία, με πρωταρχικό αυτό της οικογένειας Χωρέμη, ένα αρχείο πλούσιο και συνάμα σπάνιο.

Οι Έλληνες στην Αιγυπτιακή βιομηχανία

Με τίτλο «Αιγυπτιώτες Έλληνες στην αιγυπτιακή βιομηχανία, 1945-1963. Η τελευταία αναλαμπή» στο επιστημονικό πόνημα συνδράμει στη συγγραφή του ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Καΐρου Sameh Ellaboody. Βασισμένη σε εκτεταμένη αρχειακή αναζήτηση, αλλά και γραμμένη με ζωντανό τρόπο που αναβιώνει μιαν ολόκληρη εποχή, η εργασία αυτή της Ματούλας Τομαρά-Σιδέρη και του Sameh Ellaboody έρχεται να ξεναγήσει τον αναγνώστη σ’ έναν πολύπλευρα ενδιαφέροντα μικρόκοσμο από το κοντινό παρελθόν. Τους Αιγυπτιώτες της τελευταίας φάσης, εκείνους που μετά απ’ έναν αιώνα παρουσίας και ακμής στην Αίγυπτο βρέθηκαν μεταπολεμικά στην περιδίνηση που προέκυψε από την φάση των εθνικοποιήσεων-«αιγυπτιοποιήσεων», μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Στρατό, στα πλαίσια της γενικότερης διαδικασίας αποαποικιοποίησης αμέσως μετά το 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελληνίδα καθηγήτρια έχει εδώ και χρόνια ασχοληθεί με την μελέτη του φαινομένου της διασποράς^,  ο δε δεύτερος, Αιγύπτιος επιστήμων, επικεντρώνεται στην μελέτη του μεταναστευτικού φαινομένου, με τη διδακτορική του διατριβή να μελετά και να παρουσιάζει τη μαζική αποχώρηση του ελληνικού στοιχείου από την Αίγυπτο. H Ματούλα Σιδέρη, με αυτό το βιβλίο ολοκληρώνει ένα μεγάλο κύκλο ενασχόλησής της με τους Αιγυπτιώτες, έναν κύκλο επιστημονικής ανάλυσης του φαινομένου «Αιγυπτιώτης Ελληνισμός», το οποίο είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την επιχειρηματική δράση της εν λόγω κοινότητας, τον πλούτο, την παιδεία και τον ευργετισμό σε δύο πατρίδες, την Ελλάδα και την Αίγυπτο, αφού όλα τα επιφανή μέλη του δεν λησμονούν τη χώρα προέλευσής τους, ούτε βεβαίως τη χώρα υποδοχής τους που τους φιλοξενεί. Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός είναι μια κραταιά αστική τάξη που δημιουργείται, αναπτύσσεται και μεγαλουργεί εκτός συνόρων, που όμως ακολουθεί πιστά τις αρχές της, όπως αυτές τέθηκαν σε κοινωνικό επίπεδο από τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.

Πλούσιο συγγραφικό έργο

Η συγγραφική δραστηριότητα της Ματούλας Τομαρά ξεκινά παράλληλα με την ακαδημαϊκή της διαδρομή, με το πρώτο της έργο«Συγκρότηση και διαδοχή των γενεών στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα: η δημογραφική τύχη της νεότητας»να κυκλοφορεί το 1986 και να ακολουθούν: «Ανώτατη εκπαίδευση και κοινωνική επιλογή» (1991), «Ιστορική Δημογραφία: από τις δημογραφικές διαδικασίες στις συλλογικές νοοτροπίες και συμπεριφορές» (1998), «Η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση» (1999), «Ευεργετισμός και προσωπικότητα: Ευεργέτες Έλληνες του Καΐρου» (2002), «Αλεξανδρινές Οικογένειες: Χωρέμη-Μπενάκη-Σαλβάγου»(2004), έργο βραβευμένο το 2006 από την Ακαδημία Αθηνών το οποίο παρουσιάστηκε στη Βιβλιοθήκη ΚΟΡΑΗΣ το 2009, «Οι Έλληνες του Καΐρου» (2007), «Women, Gender, and Diasporic Lives» συλλογικό έργο με τους Edited by Evangelia Tastsoglou, (2009), «Κατάλογος του Ιστορικού Αρχείου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου» (2010), «Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός στους δρόμους του βαμβακιού» (2011) , «Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα «α΄ έκδοση 2016, «Ιστορική Δημογραφία: Μηχανισμοί και δυναμική–Το παράδειγμα της Λευκάδας τον 19ο αιώνα» (2017), «Benefaction in Modern Greece – theory and history» (2017), «Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα» β΄έκδοση αναθεωρημένη, (2021).

Τα υπό ανάλυση στοιχεία

Η παρούσα, στην τελευταία αυτή έρευνα, βιομηχανική ανάπτυξη επί αιγυπτιακού εδάφους, συμπίπτει με την τελευταία αναλαμπή του εκεί ομογενειακού ελληνισμού και ανακόπτεται με την επιβολή του στρατιωτικού καθεστώτος και την επιβολή των εθνικοποιήσεων των οικονομικών μονάδων. Αποτελεί χρονικά την περίοδο από το μεσοπόλεμο και μετά, για να καταλήξει στην βαθμιαία απομάκρυνση του ελληνικού στοιχείου από την Αίγυπτο. Σ’ αυτή τη φάση έχει το πρόσθετο στοιχείο να αναδεικνύει πώς η ίδια η επιλογή των Αιγυπτιωτών να αναζητήσουν διέξοδο στην βιομηχανία- μεταποίηση, λειτούργησε ως απόπειρα διαφυγής από το αποικιακό καθεστώς που κυρίως αφορούσε το εμπόριο, φέρνοντας και ένα στοιχείο εγχώριας ανάπτυξης. Όμως δε καταφέρνει να αποτρέψει την τελική έκβαση της εθνικοποίησης. Με το πλούσιο υλικό των αρχείων και την ευρύτερη ματιά της οικονομικής ιστορίας προσεγγίζονται σειρά από επιμέρους δραστηριότητες των Ελλήνων στην Αιγυπτιακή βιομηχανία σε δεκάδες κλάδους, πολύ πέρα από το παραδοσιακό βαμβάκι ή τα καπνά. Επισημαίνονται εμβληματικές οικογένειες στην βιομηχανική πλέον παραγωγή χάρτου, τη ζυθοποιία και την παραγωγή αεριούχων ποτών, ή τις καπνοβιομηχανίες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην οικογένεια Χρήστου και τη διάσημη σοκολατοποιία της, μια οικογένεια με κυπριακές ρίζες, αλλά και στενούς συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς με τη ευρύτερη χιώτικη οικογένεια Χωρέμη. Η έκδοση εμπλουτίζεται από αναλυτικούς πίνακες, στατιστικά στοιχεία και σπάνιο φωτογραφικό υλικό.

Παράλληλα περιέχονται αναφορές στη συνδρομή των Ευεργετών, συνδρομή καθοριστική, στην υγεία και παιδεία, με την ίδρυση σύγχρονων νοσηλευτικών ιδρυμάτων και πρωτοποριακών Σχολείων. Σαλβάγοι, Ράλλη, Χωρέμη, Μπενάκη, Σκυλίτση, Αβέρωφ είναι μόνο μερικοί απ’ αυτούς. Αν και έχουν αναλυθεί διεξοδικά σε προηγηθείσες εργασίες της συγγραφέα οι συμπεριφορές των ομογενών, από την πολιτική τους τοποθέτηση, έως την εθελοντική παρουσία τους στους πολέμους που διεξήγε η Ελλάδα, περιλαμβάνονται επιγραμματικές αναφορές, ώστε να γίνει σαφές ότι πρόκειται για κοινωνική ομάδα δραστήρια, πεπαιδευμένη, προοδευτική και πρωτοποριακή. Αγκαλιάζει για παράδειγμα τον Βενιζέλο που προσπαθεί να κάνει βαθιές τομές για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδος, ώστε η συντριπτική πλειοψηφία να τάσσεται στο πλευρό του. Οι σχέσεις των Ελλήνων παροίκων με το αιγυπτιακό κράτος υπήρξαν τυπικά αρμονικές, σχέσεις καλού υπηκόου με τη νόμιμη αρχή. Χαρακτηριστικό δείγμα της οργανικής ένταξης των επιφανών Ελλήνων παροίκων στην αιγυπτιακή πραγματικότητα είναι και το ότι ο Εμμανουήλ Μπενάκης διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος στην Αιγυπτιακή Δημαρχία και πρόεδρος της διεθνούς λέσχης «Μοχάμεντ Άλι». Το βιβλίο της καθηγήτριας κ. Μ. Τομαρά – Σιδέρη κυκλοφορεί από τον προηγούμενο μήνα και από τις εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ.

Πηγές:

1. «Αιγυπτιώτες Έλληνες στην αιγυπτιακή βιομηχανία, 1945-1963. Η τελευταία αναλαμπή». Μ. Τομαρά-Σιδέρη, Εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ.
2. «Αιγυπτιακές Οικογένειες Χωρέμη-Μπενάκη-Σαλβάγου». Της ιδίας και του αυτού εκδοτικού οίκου 2004. Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνων.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.