Η επιλογή τής συγκεκριμένης ημερομηνίας για την επίθεση ήταν συμβολική. 18 χρόνια πριν, στις 28 Οκτωβρίου 1922, είχε γίνει η «πορεία προς τη Ρώμη» τού ιταλικού φασιστικού κόμματος και η εγκαθίδρυση τής πρώτης φασιστικής εξουσίας στον κόσμο.
Η κήρυξη τού πολέμου κατά τής Ελλάδος δεν υπήρξε «κεραυνός εν αιθρία» αλλά ήταν, σε μεγάλο βαθμό, αναμενόμενο γεγονός, εντασσόμενο σε μια σειρά προκλητικών και κορυφούμενων εκ μέρους τής Ιταλίας πολεμικών ενεργειών. Οι προκλητικές ενέργειες τής Ιταλίας ήσαν οι εξής:
α) Στις 12 Ιουλίου 1940 ιταλικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη βάλλουν κατά τού αντιτορπιλικού πλοίου «Ύδρα» και του πλοίου «Ωρίων» στην Κρήτη.
β) Στις 30 Ιουλίου 1940 επιχειρείται αεροπορική επίθεση τών Ιταλών κατά τών αντιτορπιλικών «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα» στον Κορινθιακό κόλπο, καθώς και εναντίον δύο υποβρυχίων στο λιμένα τής Ναυπάκτου.
γ) Στις 2 Αυγούστου 1940, ιταλικό αεροσκάφος βομβαρδίζει πλοίο τής Οικονομικής Αστυνομίας στο Σαρωνικό κόλπο.
δ) Στις 11 Αυγούστου 1940, προκαλούν τη διαβόητη υπόθεση «Νταούτ Χότζα». Το δημοσιογραφικό πρακτορείο «Στέφανι» ανακοινώνει ότι «ο Αλβανός πατριώτης Νταούτ Χότζα εφονεύθη αγρίως υπό Ελλήνων» και θέτει ζήτημα «απελευθερώσεως τής Τσαμουριάς υπό του ελληνικού ζυγού». (Σημειωτέον ότι ο Νταούτ Χότζα ήταν ένας αλογοκλέφτης, του οποίου η δολοφονία, που είχε ως αιτία την κλεψιά, παρουσιάστηκε ως υποκινούμενο πολιτικό έγκλημα. Έτσι ένας αλογοκλέφτης γίνεται «εθνικός ήρωας», «αλβανός αλυτρωτιστής», θύμα τής ελληνικής κυβέρνησης).
ε) Στις 15 Αυγούστου 1940, οι Ιταλοί τορπιλίζουν το καταδρομικό «Έλλη» που ναυλοχούσε στο λιμένα τής Τήνου, συμμετέχοντας στη θρησκευτική εορτή τής Παναγίας.
στ) Την ίδια μέρα, δύο ιταλικά βομβαρδιστικά πλήττουν το ατμόπλοιο «Φρίντων» στη θέση Μάλι τής Κρήτης.
Οι λόγοι που προκάλεσαν την επίθεση τής φασιστικής Ιταλίας εναντίον τής Ελλάδος οφείλονται:
α) στην επεκτατική αντίληψη τού ιταλικού ιμπεριαλισμού, ο οποίος επεδίωκε την απόλυτη κυριαρχία του στη Μεσόγειο, την οποία θεωρούσε mare nostrum. Κατά τον ιταλικό επεκτατισμό, όλες οι μικρές μεσογειακές χώρες όφειλαν να περιέλθουν υπό ιταλική εξάρτηση. Γι΄ αυτό και ο Μουσολίνι επέδραμε και κατέκτησε αρχικώς την Αιθιοπία (1935), το 1939 την Αλβανία, στις 15 Σεπτεμβρίου 1940 την Αίγυπτο. Και τον Οκτώβριο του 1940 εισβάλλει στην Ελλάδα. Η ιμπεριαλιστική Ιταλία ήθελε να εκτοπίσει από το χώρο τού Romanum Imperium, τη Μεσόγειο, τους Άγγλους και Γάλλους, αλλά και να αποκλείσει από τον ίδιο χώρο τη σύμμαχο Γερμανία.
β) στην εκδικητική – μνησίκακη διάθεση τού Μουσολίνι. Του είχε μείνει ψυχολογικό απωθημένο το ότι παρά τον ανελέητο βομβαρδισμό τής Κέρκυρας το 1923 και την αποβίβαση στρατού σ΄ αυτήν, τελικά δεν μπόρεσε να την κατακτήσει.
γ) στην ενόχληση τού Μουσολίνι που ο Χίτλερ εμφανιζόταν παγκοσμίως ως ο μοναδικός ηγέτης τής Ευρώπης και του Κόσμου. Η κυριαρχία τών Γερμανών πάνω σε όλα τα ευρωπαϊκά έθνη, και κυρίως στη Γαλλία, είχε διεγείρει τις φιλοδοξίες του. Η κατάληψη τής Ρουμανίας από τους Γερμανούς αιφνιδίασε το Μουσολίνι και τον εξώθησε να επισπεύσει τα επιθετικά του σχέδια κατά τής Ελλάδος.
δ) στο γεγονός ότι η Ελλάδα, αν και τελούσε υπό φασιστικό καθεστώς, ακολουθούσε αγγλόφιλη πολιτική.
ε) στην οίηση και μεγαλαυχία τού ιταλού δικτάτορα, σύμφωνα με την οποία η κατάληψη τής Ελλάδος θα ήταν ένας περίπατος.
Ο Ιταλός πρεσβευτής στην Ελλάδα Εμμανουέλ Γκράτσι, συνοδευόμενος από το στρατιωτικό ακόλουθο τής ιταλικής πρεσβείας και έναν διερμηνέα, επισκέπτεται την κατοικία τού Ιωάννη Μεταξά στην Κηφισιά, στις 2.50΄ π.μ. τής 28ης Οκτωβρίου 1940, και του επιδίδει την ιταλική διακοίνωση.
Σύμφωνα μ’ αυτήν, κατηγορείται η Ελλάδα ότι παραχώρησε στον αγγλικό στόλο τις ελληνικές θάλασσες, τα παράλια και τα λιμάνια, ότι ανεφοδιάζει τις εναέριες βρετανικές δυνάμεις, ότι εφαρμόζει τρομοκρατική πολιτική στη Τσαμουριά. Το ιταλικό τελεσίγραφο αξίωνε την κατάληψη ορισμένων στρατηγικών σημείων τού ελληνικού εδάφους από τον ιταλικό στρατό ως εγγύηση για την ασφάλεια τής Ιταλίας. Και κατέληγε ότι, σε περίπτωση που τα ιταλικά στρατεύματα συναντούσαν αντίσταση, αυτή θα καμπτόταν δια των όπλων.
Ο Μεταξάς, αφού μελέτησε το τελεσίγραφο, είπε «Ώστε έχουμε πόλεμο!». Κατόπιν προχώρησε προς τη θύρα. Ο πρεσβευτής εννόησε ότι αυτή η κίνηση τού Μεταξά σήμαινε την άμεση αποπομπή τού ιδίου. Ο ιταλός πρεσβευτής υποκλίθηκε και αποχώρησε, χωρίς να του δοθεί χείρα χαιρετισμού!
Η άρνηση τού Μεταξά να υποκύψει στις ιταλικές αξιώσεις οφείλεται σε παράγοντες όπως:
α) η αγανάκτηση και η οργή τού λαού είχε διογκωθεί εξαιτίας τών αλλεπάλληλων ιταλικών προκλήσεων, αποκορύφωμα τών οποίων ήταν η καταβύθιση τού καταδρομικού «΄Ελλη», το Δεκαπενταύγουστο τού 1940. Ο τορπιλισμὀς αυτού τού σκάφους υπήρξε κατάφωρη προσβολή τού εθνικού αλλά και θρησκευτικού συναισθήματος τών Ελλήνων. Υπήρξε μία ύβρις την οποία, νομοτελειακά, ακολουθεί η τίσις. Συνεπώς, μη αποδεχόμενος ο Μεταξάς τις ιταλικές αξιώσεις, συντασσόταν με τα αισθήματα τών Πανελλήνων, οι οποίοι, όντας από καιρό αγανακτισμένοι με τις άνανδρες και θρασείες συμπεριφορές τών Ιταλών, στην ουσία ήσαν ψυχολογικά προετοιμασμένοι για πόλεμο.
β) ορισμένοι θεωρούν ως κύρια αιτία τής στάσης τού Μεταξά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να εναντιωθεί στη φιλοαγγλική πολιτική τού βασιλιά Γεωργίου του Β΄, ο οποίος και τον είχε αναγορεύσει σε δικτάτορα. Δηλαδή ο Μεταξάς δεν είχε άλλη επιλογή από το να πει ΟΧΙ. Αλλιώς θα ανατρεπόταν σε λίγες ώρες από το βασιλιά ή θα έβλεπε να καταλαμβάνονται άλλα τμήματα τής χώρας από Ιταλούς και άλλα από Άγγλους.
γ) ίσως η διαίσθησή του τού υποδείκνυε την ήττα τού Χίτλερ. Το οποίο σημαίνει ότι και για λόγους υστεροφημίας ήθελε να βρίσκεται με το μέρος τών νικητών.
δ) τέλος, σε έναν στρατιωτικό άνδρα η αξιοπρέπεια τών όπλων επιτάσσει να αρνείται να παραδίδει την τιμή τού Έθνους αμαχητί!
Σημασία έχει ότι η εναρμόνιση και η στοίχιση τού Μεταξά με το λαϊκό αίσθημα, όσον αφορούσε τον τρόπο αντίδρασης απέναντι στον επίβουλο επιδρομέα, στην ουσία «δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε το καθεστώς τής 4ης Αυγούστου», σύμφωνα με την εκτίμηση του Γ. Σεφέρη.
Κύριοι παράγοντες τής νίκης τών ελληνικών όπλων στα Ηπειρωτικά βουνά υπήρξαν:
α) Η ηθική υπεροχή. Οι Ιταλοί οδηγούνται από το φασιστικό καθεστώς σε πόλεμο κατακτητικό που δεν τον επιθυμούν. Ακόμα και η επίλεκτη Μεραρχία Julia προέβη σε αντιπολεμική εκδήλωση και συγκρούσθηκε με την ιταλική αστυνομία σε λιμάνια, πριν αναχωρήσει για την Αλβανία! Αντίθετα, απέναντι στο αγελαίο πνεύμα τού Ιταλού στρατιώτη ορθώνεται το πνεύμα τού ηθικά ελεύθερου Έλληνα Ανθρώπου. Ο Έλληνας Άνθρωπος προσέρχεται αυτόβουλα σ΄ εκείνη την άνιση αναμέτρηση, διότι είναι πεπεισμένος ότι ούτε το πλήθος ούτε η υλική ισχύς αποτελούν συντελεστές νίκης, αλλά οι ψυχικές δυνάμεις και η ακλόνητη πίστη στη νίκη και στο δίκαιο τού αγώνα. Κινητήρια δύναμη τών πολεμιστών τού 1940 υπήρξε η ηθική τους ποιότητα, αυτό που ο Θουκυδίδης αποκαλεί «εύψυχον», δηλαδή η υπέρβαση τού φόβου τού θανάτου, η οποία υπέρβαση έχει την έδρα της στη συναίσθηση ευθύνης που βιώνει το άτομο απέναντι στην ολότητα.
Οι Έλληνες του Μεσοπολέμου είχαν διαπαιδαγωγηθεί με πατριωτικά ιδανικά. Οι γονείς και συγγενείς τών περισσοτέρων είχαν πολεμήσει στη Μ. Ασία. Στα Σχολεία πάλι τής εποχής (Δημοτικά, Ημιγυμνάσια, Γυμνάσια) οι δάσκαλοι και οι καθηγητές έχουν υπάρξει πολεμιστές τού Μικρασιατικού πολέμου, κάποιοι από τους οποίους είναι και τραυματίες. Συνεπώς, οι μαθητές εκείνου τού καιρού έχουν ζωντανά ενώπιόν τους τα υποδείγματα τού ηρωισμού και του προς την πατρίδα καθήκοντος. Επίσης η ελληνική κοινωνία τού Μεσοπολέμου είναι υγιής. Η μεσαία τάξη διατηρεί παραδοσιακές ηθικές αρχές και πατριωτικές ιδέες. Ο μέσος Έλληνας στην καθημερινότητά του διέπεται από ευγένεια και σεβασμό, κυρίως προς τους ηλικιωμένους. Στην Αθήνα ήταν αδιανόητο να μην παραχωρούσε ο νεότερος τη θέση του στον ηλικιωμένο μέσα στο λεωφορείο ή να ενοχλούσε κανείς συνάνθρωπό του χωρίς να ζητούσε συγγνώμη! Η κοινωνία, συνεπώς, ήταν πειθαρχημένη και ιεραρχημένη από απόψεως ηλικίας. Ζούσε με την πίκρα και τη φτώχια τής Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά δεν υπέφερε από σύγχυση ιδεών ούτε από τα προβλήματα τής εποχής μας (ναρκωτικά, εγκλήματα, σκάνδαλα, πολιτική διαφθορά). Εκείνη η κοινωνία ανέθρεψε τους νέους με τα υψιπετή ιδανικά και τους εκτόξευσε να υπερασπίσουν την τιμή και την αξιοπρέπεια τής Ελλάδος. Ήταν μια κοινωνία φτωχή, αλλά ηθικά ακμαία. Σε αντίθεση με την τότε ιταλική που ήταν εκφυλισμένη και παρηκμασμένη.
β) Το αρραγές εθνικό μέτωπο. Η ιταλική στρατιωτική ηγεσία εκτίμησε εσφαλμένα τη διάθεση και την αποφασιστικότητα τού ελληνικού λαού για αντίσταση, εξαιτίας τής αντιθέσεως τού τελευταίου προς την Κυβέρνηση Μεταξά. Φρονούσαν οι ιταλοί στρατιωτικοί επιτελείς ότι η δυσφορία και απαξίωση τών Ελλήνων προς το τότε δικτατορικό καθεστώς Μεταξά θα αποτυπωνόταν ως απροθυμία αντίστασης στην ιταλική επίθεση είτε ως παραίτηση και λιποψυχία στο πεδίο τής μάχης. Η κήρυξη τού πολέμου, ωστόσο, τα ξημερώματα τής 28ης Οκτωβρίου, -προς έκπληξη τών εισβολέων – δημιούργησε άρρηκτη εθνική ενότητα!
γ) Η παλλαϊκή συμμετοχή. Οι μονάδες τού ελληνικού στρατού, και κυρίως οι προμαχούντες στον Τομέα τής Πίνδου, αντιμετώπισαν εξαιρετικές δυσχέρειες ανεφοδιασμού σε πυρομαχικά και τρόφιμα. Οι δυσχέρειες αυτές ξεπεράστηκαν με την αυθόρμητη και αυτόβουλη προσφορά τών Ηπειρωτών, γυναικών και παιδιών, οι οποίοι μετέφεραν τους φόρτους στους ώμους τους, κινούμενοι σε απόκρημνες και δύσβατες ατραπούς. Έτσι, οι πρόμαχοι τής ελευθερίας είχαν μπροστά τους απτό το παράδειγμα τού πατριωτισμού και της υψηλής αντιλήψεως τού καθήκοντος.
δ) Το γνώριμο έδαφος. Ο ιταλικός στρατός μάχεται σε έδαφος ξένο και άγνωστο. Ο ελληνικός στρατός σε πάτριο έδαφος και οικείο. Στα Ηπειρωτικά βουνά πολέμησαν και νέοι τηής Ηπείρου, που γνώριζαν το έδαφος καλύτερα απ΄ τον οποιονδήποτε.
ε) Το επιθετικό πνεύμα. Οι Έλληνες αξιωματικοί κατέχονται από επιθετικό πνεύμα, το οποίο σφυρηλατήθηκε και ενισχύθηκε λόγω τών προκλήσεων τής Ιταλίας. Στις επιχειρήσεις τής Πίνδου μετέχουν στρατηγοί, συνταγματάρχες, αντισυνταγματάρχες και δεκάδες Ταγματάρχες. Οι τελευταίοι δεν είναι «θεατές τής μάχης» αλλά πολεμούν στην πρώτη γραμμή. Άλλωστε, ο ελληνικός στρατός και ιδιαιτέρως οι Αξιωματικοί καταρτίζονταν και εκπαιδεύονταν συστηματικά, ήδη από το 1924.
στ) Ο οπλισμός. Ο οπλισμός τού ελληνικού στρατού ήταν, από άποψη ποιότητας και αποτελεσματικότητας, υπέρτερος απ΄ αυτόν τού ιταλικού, όσο κι αν φαίνεται αυτό απίστευτο! Ο ελληνικός στρατός διέθετε οπλοπολυβόλα και πολυβόλα Χότσκις, τσεχοσλοβακικής κατασκευής, ενώ ο ιταλικός στρατός διέθετε τα αντίστοιχα Φίατ και Μπρέντα. Τα όπλα αυτά θερμαίνονταν κατά τη λειτουργία τους λιγότερο από τα ιταλικά και σπάνια πάθαιναν εμπλοκές. Το οπλοπολυβόλο Χότσκις ήταν το ιδανικό όπλο για ορεινό αγώνα. Παρείχε πυρ σε κάθε περίσταση (άμυνα, επίθεση και έφοδο με «βολή εν βαδίσματι»). Λόγω τού μικρού βάρους του, ήταν εύκολο στη μεταφορά του από τους νηστικούς και κατάκοπους μαχητές. Όσον αφορά τα κανόνια τού Ορειβατικού Πυροβολικού Σκόντα, τσεχοσλοβακικής προελεύσεως, αυτά ήσαν ασυγκρίτως καλύτερα τών αντίστοιχων ιταλικών. Οι Έλληνες πεζοί έφεραν τυφέκια Μάνλιχερ τών εργοστασίων Στάγιερ τής Αυστρίας: όπλα ευθύβολα, επαναληπτικά και ελαφρά παρείχαν στους μαχητές αίσθημα δύναμης και υπεροχής. Το ιταλικό ατομικό τυφέκιο ήταν πολύ κατώτερο. Όλοι σχεδόν οι Ιταλοί αιχμάλωτοι έφεραν όπλο εντελώς αχρησιμοποίητο λόγω τών εμπλοκών. Ακόμη, ο Έλληνας πεζός με το όπλο Μάνλιχερ διαθέτει το πλεονέκτημα τής εφ’ όπλου λόγχης. Με τη λόγχη, το όπλο αυτό γίνεται μακρύτερο κατά μισό και πλέον μέτρο από το αντίστοιχο ιταλικό και είναι όπλο ακατανίκητο, όπως περίπου η σάρισα τού Μ. Αλεξάνδρου. Έτσι, στον αγώνα «εκ του συστάδην» υπερτερούσαν οι Έλληνες μαχητές και νικούσαν.
Επίσης, η παρουσία αγγλικού στόλου στην Ανατολική Μεσόγειο λειτουργούσε ως δύναμη ανάσχεσης σε πιθανή πρόθεση τού ιταλικού στόλου να εκδηλώσει επιθετική ενέργεια εναντίον νησιών τής Ελλάδος.
ζ) Εκπαίδευση. Το ελληνικό ιππικό ήταν εκπαιδευμένο βάσει τού δόγματος «να ελίσσεται εφίππως και να μάχεται πεζή». Το ελληνικό πεζικό μαχόταν κατά το δόγμα «πυρ και κίνησις». Αντίθετα, ο Ιταλός στρατιώτης με κατώτερο τυφέκιο δεν διέθετε τέτοιο πυρ, γι’ αυτό και στο πεδίο τής μάχης υστερούσε.
η) Η ευνοϊκή συγκυρία. Το γεγονός ότι η Βουλγαρία δεν εισήλθε στον πόλεμο εναντίον τής Ελλάδος συγχρόνως με την έναρξη τής ιταλικής εισβολής αποδείχθηκε επωφελές για τον ελληνικό στρατό, διότι αποφεύχθηκε ο διμέτωπος αγώνας και, κατά συνέπεια, η διάσπαση στρατιωτικών δυνάμεων.
Η ελληνική νίκη στην Πίνδο αποτέλεσε νίκη τών ιδανικών τής ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και των ανθρώπινων αξιών. Η νίκη τού ελληνικού στρατού υπήρξε η πρώτη ήττα τού Άξονα. Η μικρή Ελλάδα απομυθοποίησε το αήττητο τού Άξονα και κατακρήμνισε το είδωλο τού φασισμού στο βάραθρο τού αιώνιου εξευτελισμού.
Οι κατακτημένοι λαοί τής Ευρώπης εμψυχώθηκαν και αναθάρρησαν από το ελληνικό παράδειγμα και ξεκίνησαν τη δική τους αντίσταση. Οι σύμμαχοι (Άγγλοι, Αμερικανοί, Σοβιετικοί και Γάλλοι) αναγνώρισαν και επικρότησαν την προσφορά τής Ελλάδος.
Ακόμα, η νίκη τών ελληνικών όπλων στην Ήπειρο επηρέασε και την πορεία τού Β΄ Παγκοσμίου πολέμου (Η Γιουγκοσλαβία και η Βουλγαρία ανέβαλαν την έξοδό τους στον πόλεμο στο πλευρό τού Άξονα, η Τουρκία εγκατέλειψε την ιδέα προσχωρήσεως στον Άξονα, οι φιλοχιτλερικοί τών αραβικών κρατιδίων έχασαν την επιρροή τους και ο Άξονας δεν επεκτάθηκε στη Μ. Ανατολή απ’ όπου θα αποκτούσε πετρέλαια χρήσιμα για τον πόλεμο, τέλος από τη νίκη τής Ελλάδος επωφελήθηκε η Αγγλία και επιτέθηκε στην Αφρική απ’ όπου απώθησε τον ιταλικό στρατό από προωθημένες στην Αίγυπτο θέσεις ανακτώντας το γόητρό της και την πολιτική επιρροή της στη Μ. Ανατολή).
Πηγές:
1. Μανώλη Γλέζου «Εθνική Αντίσταση 1940—1945»,Τόμος Α΄,Στοχαστής.
2. Σαράντου Καργάκου «Ιστορία τού Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος Χώρου»,τόμος Β’ Gutenberg.
3. Λαζάρου Αρσενίου «Ανατομία τού Έπους 1940-1941», Δωδώνη.
4. Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου «Η συμβολή τής Ελλάδος στην έκβαση τών δύο Παγκοσμίων Πολέμων», Εκδοτική Αθηνών.
5. Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου «Η Μάχη τής Ελλάδος».
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
