Η Χίος από το 1912-1940 μέσα από την πένα του Γ. Μακριδάκη

Τι σε ώθησε στην έρευνα και τη συγγραφή όντας μαθηματικός;

Τα μαθηματικά είναι η βάση της ζωής. Εγώ απέκτησα την μαθηματική παιδεία και μαθηματική λογική που με βοήθησε στο να έχω μια ικανότητα σύνθεσης και ανάλυσης των πραγμάτων καθώς και στο να εξασκήσω πιο εύκολα μια ανησυχία εσωτερική δική μου σχετικά με το παρελθόν και την ανθρωπολογία του νησιού.

Πως θα προσδιόριζες την ιδιότητα σου;

Δεν είμαι ιστορικός. Θα προσδιόριζα τον εαυτό μου ως κοινωνικό ανθρωπολόγο. Στόχος μου ήταν να ασχοληθώ με την ανθρωπολογία του νησιού.

Με ποια αφορμή ασχολήθηκες με αυτό τον τομέα;

Η φυσιογνωμία του τόπου και των ανθρώπων του αλλά και μια μυστηριώδης επίδραση καθώς ήθελα να μελετώ ιστορίες, να ερευνώ τον τόπο και είχα και μια κλήση σε αυτά που μαθαίνω και ακούω να τα μετατρέπω σε ιστορίες.

Επομένως για εσένα Γιάννη, η Χίος ήταν ένα  ωραίο ερευνητικό πεδίο;

Η Χίος είναι ένα ωραιότατο ερευνητικό πεδίο και αποτέλεσε ερευνητικό πεδίο για το βιβλίο 10.516 μέρες.

Η ιστορία της Νεοελληνικής Χίου μέσα σε 10.516 μέρες από τον Γιάννη Μακριδάκη

Ο τίτλος 10.516 μέρες τι σημαίνει;

Είναι οι μέρες που έχουν περάσει από την στιγμή που η Χίος περιήλθε στο Νεοελληνικό Κράτος , 11 Νοεμβρίου του 1912 μέχρι τις 28 Οκτωβρίου του 1940 που έγινε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτές οι μέρες εάν τις προσθέσει κανείς είναι 10.529 μέρες αλλά εάν αφαιρέσουμε τις 13 μέρες που άλλαξε το ημερολόγιο το 1923 και χάθηκαν αυτές οι 13 μέρες  βγαίνει το 10.516.

Πως κατέγραψες τα γεγονότα;

Την έρευνα την  ξεκίνησα το 1999 καταγράφοντας από τον Τοπικό Τύπο τα γεγονότα. Τότε την εποχή που μπαίναμε στους «millenium» μου ήρθε η ιδέα να δω πως ήταν τότε η Χίος από απλή περιέργεια. Έτσι προσπάθησα να βρω κάποιες παλιές εφημερίδες στη Βιβλιοθήκη του Κοραή. Έτσι  αποφάσισα να ξεκινήσω από το 1912 που η Χίος εντάχθηκε στο Νεοελληνικό Κράτος.

Το κριτήριο για να χαρακτηριστεί ένα γεγονός ιστορικό τεκμήριο

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε παράλληλα με τη συγγραφή η ακολούθησε μετά;

Το βιβλίο ήρθε πολύ αργότερα... Η έρευνα ξεκίνησε το 1999 και θυμάμαι πήγαινα κάθε μέρα στη Βιβλιοθήκη του «Κοραή» και καθόμουν ώρες αντιγράφοντας στον υπολογιστή μου όλες τις ειδήσεις  και επιλεγμένη αρθρογραφία με χρονολογική σειρά από τις εφημερίδες της εποχής. Κάθε δυο μήνες εξέδιδα ένα τεύχος  από τα «Τετράδια Μνήμης» που είχε μέσα όλες αυτές τις αποδελτιώσεις και πέρασαν έτσι 5 χρόνια.

Τι είναι αυτό που κρίνει μια στιγμή είναι άξια να καταγραφεί και να μείνει στο χρόνο;

Αυτό είναι κάτι που θέλει αρκετή κουβέντα… γιατί εκεί πραγματικά εγώ δυσκολεύτηκα. Εκεί αποφάσισα να καταγράψω τα πάντα γιατί τα πάντα είχαν μια αξία.

Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα;

Για παράδειγμα έλεγε μια είδηση ότι την πρωία την σήμερον ο λούστρος Δημητράκης «κατέπεσεν εκ συκαμινέας στην κεντρική πλατεία της Χίου και εφονεύθη». Το 1912 στην κεντρική πλατεία της Χίου είχε «συκαμινιές», δηλαδή μουριές. Εγώ αυτό το θεώρησα σημαντικό γιατί σήμερα η πλατεία μας δεν έχει μουριές. Έτσι σε κάθε είδηση που έβλεπα ή  διαφήμιση κάποιου μαγαζιού υπήρχαν κάποια πράγματα που ιστορικά εγώ τα θεωρούσα σημαντικά τεκμήρια. Το στοιχείο αυτό έδειχνε πώς ήταν η μορφή του τόπου την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι μουριές π.χ. είναι μια λεπτομέρεια,  που αν καταγραφούν πολλές τέτοιες συνθέτει κανείς μια πλήρη εικόνα του νησιού. Οπότε τα κατέγραφα όλα. Μάλιστα αποδελτίωσα 11.250 φύλλα Εφημερίδων.

Οι Χιώτες είχαν προβλέψει τις επιπτώσεις από το Οικονομικό Κράχ του 1929

«Το 1927 είχαμε μια επιδημία εμπρησμών σε σημείο που η αστυνομία έφτανε να συλλαμβάνει τον ιδιοκτήτη»

Μπορείς να ξεχωρίσεις κάποια περίοδο;

Η κάθε περίοδος είχε τα δικά της… Ωστόσο υπάρχουν μερικά που ξεχώρισαν. Για παράδειγμα, η πρώτη περίοδος έχει τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Βαλκανικούς, τον πρώτο διωγμό του ’14 και την παλιννόστηση του ’18. Τότε υπάρχει πείνα στο νησί, αποκλεισμός. Η δεύτερη περίοδος μετά την Μικρασιατική καταστροφή για μένα ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα… Τότε η Χίος επειδή ήταν ένα νησί με ναυτική και εμπορική δύναμη και είχε μεγάλη εξωστρέφεια είχε επαφή με τις αγορές του «έξω» κόσμου αντιλήφθηκε το οικονομικό κράχ του 1929 και την κρίση που ακολούθησε πολύ νωρίς.  Από το 1927 οι Χιώτες ξεκινούσαν και έβαζαν φωτιά στα σπίτια τους για τις ασφάλειες… Κυρίως στις Καρυές είχε πάρα πολλές φωτιές σε σπίτια γιατί από τη δεκαετία του 10’ πολλά σπίτια ήταν ασφαλισμένα σε αγγλικές ασφάλειες, οι οποίες μετά το Κραχ ήταν να φαλιρίσουν. Το 1927 είχαμε μια επιδημία εμπρησμών σε σημείο που η αστυνομία έφτανε να συλλαμβάνει τον ιδιοκτήτη. Μετά άρχιζαν να βάζουν φωτιά στα σπίτια τους όταν βρίσκονταν στην εκκλησία είχαν δηλαδή άλλοθι… Κάτι άλλο που ξεχώρισα ήταν όταν η Χίος ηλεκτροδοτήθηκε το 1927. Ο δημοτικός φωτισμός ήρθε το 1927… μέχρι τότε η πόλη μας ήταν σκοτεινή. Το λιμάνι τις νύχτες του χειμώνα ήταν στο σκοτάδι. Σήμερα δεν μπορούμε εμείς να το φανταστούμε… Από το 1912 έως το 1927 αυτά τα χρόνια είχαν πνιγεί περίπου 25 άνθρωποι που είχαν πέσει στο λιμάνι νύχτα… Μέχρι και ο Κουβελάς, ο Δήμαρχος έπεσε στο λιμάνι ένα βράδυ που κατέβαινε από το λαϊκό αναγνωστήριο.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται το ίδιο και τα προσφυγικά ρεύματα

«Σωρηδόν έφευγαν οι Χιώτες ήδη από το 1907»

Τι κοινό έχει η προσφυγιά του 1914 και 1922 με την σημερινή;

Η προσφυγιά είναι  ένα διαχρονικό φαινόμενο. Επίσης να πω, ότι προσφυγιά και μετανάστευση είναι πάνω κάτω τα ίδια. Για εμένα η μετανάστευση είναι προσφυγιά… Για να μεταναστεύσει κάποιος αναγκάζεται να φύγει από τον τόπο του για λόγους σοβαρούς… είναι θύματα της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και από εκεί ξεκινούν όλα. Από το 1910-12 οι Χιώτες κατά εκατοντάδες κάθε μήνα έφευγαν ως μετανάστες στην Αμερική. Μάλιστα στο βιβλίο αναφέρομαι στα διαβατήρια που εκδίδονταν κάθε μήνα για Αμερική. Το 1914 είχαμε τους πρώτους πρόσφυγες που έρχονταν από απέναντι, οι οποίοι το 1918 έφυγαν και το 1922 ξαναήρθαν… Έτσι το στενό της Χίου καθίσταται ως ένας τόπος μαρτυρίου ανθρώπων που πηγαινοέρχονται διωγμένοι από τον τόπο τους.

Σήμερα θεωρούμε ότι το στενό είναι ένας τόπος μαρτυρίου;

Όχι… γιατί δυστυχώς πλέον όλα είναι κυνικά όπως ήταν και τότε.

Θα το αναγνωρίσουμε στο μέλλον;

Του 1922 το αναγνωρίζουμε γιατί ήταν Χριστιανοί και Έλληνες αλλιώς δε θα το αναγνωρίζαμε ποτέ. Μην νομίζεις ότι υπάρχει πρόοδος.

Έχουμε κάποιες μαρτυρίες από τον Τύπο για την περίοδο εκείνη;

Υπάρχουν διάφορα άρθρα που περιγράφουν την κατάσταση των προσφύγων που κοιμούνται έξω από τα κλειστά μαγαζιά, κάτω από τις βιτρίνες, στη βροχή, στο λιμάνι… Αυτή η εικόνα που δίνει ο τοπικός τύπος το 1914 και 1922 είναι ακριβώς η ίδια με αυτή που είδαμε το 2015.

«Διαβάστε την ιστορία πριν επαναληφθεί»

Το βιβλίο γράφτηκε το 2005 μετά από 10 χρόνια τα γεγονότα επαναλαμβάνονται. Πως ένιωσες;

Εμένα δεν με εξέπληξε. Το μότο μου είναι «διαβάστε την ιστορία πριν επαναληφθεί» γιατί είναι σίγουρο ότι θα επαναληφθεί.

Η Χίος πρέπει να είναι περήφανη για την Ένωση Μαστιχοπαραγών Χίου

Τι κοινό έχει η Χιακή κοινωνία αυτές τις τρεις δεκαετίες από το 1912-1940 με την σημερινή; Τι θα έλεγες ότι δεν έχει αλλάξει;

Η Χίος ήταν πάντα μια περίεργη κοινωνία. Δεν αρκεί μια λέξη για να την περιγράψει κανείς. Τότε όπως τώρα είναι συντηρητική και ταυτόχρονα προοδευτική ειδικά εάν την συγκρίνει κανείς με άλλους τόπους. Ο συντηρητισμός της είναι περίεργος…

Πως θα τον χαρακτήριζες;

Θα τον χαρακτήριζα ως ατομικισμό. Ως «μη μου πειράξεις την εστία μου». Από εκεί και πέρα έχει όμως αρκετά στοιχεία προοδευτικά.

Πως προοδεύει όμως δεν είναι οξύμωρο;

Είναι… αλλά είναι επίσης οξύμωρο ότι αυτή την στιγμή στο νησί που είναι το βασίλειο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, υπάρχει ο Συνεταιρισμός της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών και είναι καταπληκτικός.Ίσως επειδή είναι αναγκαστικός ο συνεταιρισμός; Πιθανότατα… όσοι άλλοι έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα έχουν πέσει έξω. Η Ένωση είναι υπόδειγμα και έχει προσαρμοστεί στο χρηματοοικονομικό και καπιταλιστικό σύστημα.

Στο βιβλίο μάλιστα αναφέρεσαι στα πρώτα στάδια σύστασης του συνεταιρισμού;

Ναι… Το 1935-36 έχουμε τα πρώτα σημάδια δημιουργία της Ε.Μ.Χ.. Τότε οι μαστιχοπαραγωγοί συζητούν με αφορμή τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν για να διαθέτουν την μαστίχα τους. Τότε ήταν ο κάθε ένας μόνος και προσπαθούσε να διοχετεύσει την παραγωγή του σε διάφορους χώρους.  Τότε φάνηκε η ανάγκη συγκέντρωσης και συσπείρωσης των δυνάμεων με φυσικό επόμενο τη δημιουργία της Ε.Μ.Χ..

Η κατεδάφιση του Φρούριου λόγω.. πανούκλας

Ισχύει ότι οι Χιώτες ήθελαν να καταστρέψουν το Κάστρο;

Μερικοί αναπτυξιολάγνοι της εποχής έλεγαν ότι έπρεπε να καταστραφεί το κάστρο λόγω πανούκλας. Ο πραγματικός λόγος ήταν επειδή ήθελαν να καταστραφεί το Φρούριο ώστε να ανοίξει η πόλη προς τον Βορά και να ξαναοικοδομηθεί. Σε όλες της εποχές υπάρχουν αυτοί που πρεσβεύουν την ανάπτυξη της ισοπέδωσης.  Για να κάνουν έτσι το όνειρο τους πραγματικότητα δυστυχώς τότε ήταν σε αυτό και ο Δήμαρχος, Καλβοκορέσης ξεκίνησε μια εκστρατεία για την κατεδάφιση του Κάστρου. Το κάστρο θύμιζε περιόδους υποδούλωσης και ξένης κατάκτησης όπως ήταν ο Οθωμανικός ζυγός. Να θυμίσουμε ότι μέσα στο κάστρο ζούσαν μόνο τούρκικες οικογένειες, έφυγαν οι Τούρκοι και ήρθαν οι πρόσφυγες… Το Φρούριο ήταν πάντοτε μια υποβαθμισμένη περιοχή.

Η Χίος επιδίωκε τη δημιουργία δημοτικών οίκων ανοχής

Μάλιστα εκεί ζούσαν οι ιερόδουλες και ο Δήμος επιχείρησε να μεταφέρει τους οίκους ανοχής κάπου αλλού σωστά;

Θα σου πω την πρωτοπορία της Χίου! Το 1918 ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου και ήταν γενικό διοικητής Χίου και είχε κάνει μια μελέτη κατασκευής δημοτικών οίκων ανοχής. Οι δημοτικοί οίκοι ανοχής είχαν χωροθετηθεί και είχαν σχεδιαστεί να γίνουν εκεί που είναι τώρα η «Ιχθυόσκαλα». Τα σχέδια και οι προϋπολογισμοί  υπάρχουν με κάθε λεπτομέρεια. Το 1919 όμως με την παλιννόστηση οι ιερόδουλες έφυγαν από το Κάστρο και γύρισαν πίσω. Έτσι «το πρόβλημα» για αυτούς μειώθηκε και τελικά δεν χτίστηκαν ποτέ. Τα σχέδια αυτά τα βρήκαν συνεργάτες μου στη χωματερή όταν τα πέταξε ο Δήμος Χίου πριν πολλά χρόνια.Τα σχέδια τα δημοσιεύσαμε στο περιοδικό: «Πελινναίο».

Άρα αυτό είναι μια πρωτοπορία;

Ναι… ακόμα και για σήμερα όχι μόνο για τότε.

Στο βιβλίο σου αναφέρεσαι και στην πρώτη υπηρεσία που δημιουργείται και είναι η Αρχαιολογία. Τι σου είχε κάνει εντύπωση;

Εμένα μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση που ανέλαβε συστηματική εργασία στη Χίο μόλις απελευθερώθηκε. Για αυτό και αρκετοί αναπτυξιολάγνοι  κατηγορούσαν ότι υπήρχε η πανούκλα στα τείχη του Κάστρου. Να πούμε ότι το κάστρο θα είχε γκρεμιστεί αν δεν υπήρχε ο Φ.Αργέντης, ο οποίος έστειλε επιστολή στα Υπουργεία. To ίδιο θα έκαναν και οι Τούρκοι την ίδια ακριβώς περίοδο με το κάστρο Diyarbakir που είναι στο Κουρδιστάν.  Ήταν μια εποχή που ήταν μόδα να γκρεμίζονται τα μνημεία που θύμιζαν εποχές κατακτητών. Τότε ένας γάλλος αρχαιολόγος έστειλε ένα γράμμα στον Κεμάλ Ατατούρκ ότι δεν πρέπει να γκρεμιστεί το κάστρο Diyarbakir. Το κάστρο Diyarbakir να πούμε εδώ ότι έχει 14.000 μέτρα περιφέρεια και είναι δεύτερο μετά το Σινικό τείχος και φαίνεται από το φεγγάρι.

Η εκκρεμότητα του Γιάννη ή αλλιώς ο Χρονικός κρίκος των 87 λεπτών με την Καρσίγιακα

Ποια στιγμή ξεχωρίζει στη σχέση Χίου-Τουρκίας;

Το 1930,1931,1932 άρχιζαν να έρχονται ομάδες ποδοσφαίρου από απέναντι και να πηγαίνουν και χιώτικες απάναντι για να παίξουν φιλικά παιχνίδια. Τον Δεκέμβριο του 1930 παίζει ο «Λαίλαπας» Χίου με την Καρσίγιακα. Τότε έρχεται η τουρκική ομάδα εδώ οι Τούρκοι βρίσκουν ευκαιρία με αυτό το παιχνίδι να συνάψουν και άλλες σχέσεις εμπορικές και έρχονται οι Δήμαρχοι, Επιμελητήρια και 2.000-3.000 οπαδοί. Οι Χιώτες σημαιοστόλισαν το λιμάνι με ελληνικές και τουρκικές σημαίες για να τους υποδεχτούν και μετά τον αγώνα είχαν προγραμματίσει δεξίωση. Την ώρα που ξεκινά ο αγώνας αρχίζει μια καταρρακτώδης βροχή και δεν μπορεί να συνεχιστεί το παιχνίδι και σταματούν. Το παιχνίδι αυτό δεν συνεχίστηκε ποτέ… έπαιξαν μόνο 3 λεπτά. Όταν εγώ διάβαζα όλες τις εφημερίδες της εποχής μου είχε μείνει εκκρεμότητα, τι θα γίνει με αυτό το παιχνίδι;

Και τι έγινε τελικά;

Πάω στον Λαίλαπα Χίου που είχε διαλυθεί αλλά μερικά παιδιά την είχαν επανασυστήσει την ομάδα εκείνη την περίοδο. Έτσι πάω και τους λέω «ο Λαίλαπας είχε ένα παιχνίδι με την Καρσίγιακα το 1930 και στα 3 λεπτά είχε σταματήσει, υπάρχει μια ιστορική εκκρεμότητα λέτε να πάμε να τους βρούμε και να ξανακάνουμε το παιχνίδι;» και τα παιδιά ήθελαν και βάλαμε μπρος… Έτσι φέρνουμε την Καρσίγιακα εδώ με 3.000 οπαδούς στο «Φαφάλειο» στάδιο 10  Μαίου του 2014. Έτσι κάναμε το παιχνίδι… Η διοργάνωση ονομάστηκε «87 λεπτά, 84 χρόνια μετά». Μάλιστα υπάρχει και ένα ντοκιμαντέρ της τουρκικής τηλεόρασης από την Κωνσταντινούπολη.

Πως θα χαρακτήριζες τον τρόπο γραφής σου;

Στόχος μου στο βιβλίο ήταν να περιγράψω αυτές τις δεκαετίες χωρίς να χαθώ αλλά και χωρίς να χαθεί ο αναγνώστης. Επίσης δεν ήθελα να είναι μια γλώσσα ξύλινη η οποία θα απωθούσε τον αναγνώστη. Παράλληλα μέσα από την γραφή μου ήθελα να υπάρχει το υπονοούμενο, η κριτική και οι απόψεις μου. Χωρίς κριτική δεν μπορώ να υπάρξω.  Επειδή όμως κανένας δεν είναι παρθενογεννημένος στην τέχνη διάβασα τον Βασίλη Ραφαηλίδη το βιβλίο που λέγεται «Η κωμικοτραγική ιστορία του Νεοελληνικού Κράτους». Εκεί είδα ότι επικοινωνώ απόλυτα με αυτό τον συγγραφέα ως προς το ύφος, ως προς το χιούμορ και πολλά άλλα… Έτσι αποφάσισα να δομήσω το βιβλίο με τον ίδιο τρόπο που είχε δομήσει τα γεγονότα ο Ραφαηλίδης. Στο βιβλίο μου υπάρχουν μικρά κεφάλαια στην ευρύτερη περίοδο του.

Η ευθύνη του δημοσιογράφου απέναντι στην Ιστορία

Τι πήρες μαζί σου από αυτή την εμπειρία καταγραφής της καθημερινότητας;

Κατάλαβα ότι οι δημοσιογράφοι κάθε εποχής όπως και εσύ τώρα ... πόσο μεγάλη ευθύνη έχετε απέναντι στην ιστορία γιατί αυτά που γράφετε στις εφημερίδες μένουν… και κάποια στιγμή στο μέλλον θα βρεθεί κάποιος άλλος σαν εμένα που θα ψάχνει την Ιστορία του τόπου μας. Επειδή στις μικροκοινωνίες υπάρχουν οι εμπάθειες, οι αντιπάθειες, οι αδυναμίες και οι μικρότητες δυστυχώς συμβαίνουν πράγματα στο νησί και δεν καταγράφονται. Την είδηση πρέπει να την γράφεις  είτε σου αρέσει είτε όχι γιατί έχεις χρέος απέναντι στην Ιστορία. Στη Χίο υποφέρουμε από την δημοσιογραφία της προσωπικής εμπάθειας και θα ήθελα να αλλάξει… Δυστυχώς υπάρχουν δημοσιογράφοι που δεν έχουν συνείδηση της Ιστορικής τους ευθύνης.

Γιάννη αγαπάς τη Χίο;

Ναι… η Χίος έχει τα πάντα. Εάν δεν υπήρχε αυτό το νησί με όλον αυτόν τον πλούτο ανθρώπων και φύσης δεν θα υπήρχα εγώ. Όλα τα οφείλω στη Χίο, στους ανθρώπους της, στο μυστήριο της, στην αύρα της και στους ανθρώπους της… Το νησί μας είναι σπουδαίο και αισθάνομαι αυθεντικό κομμάτι της.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.