81 χρόνια από τη στρατιωτική ενέργεια των Άγγλων, που έστειλε -και κείνη - το μήνυμά της, στις μελλούμενες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Από τότε πολλά γράφτηκαν, πολλά ειπώθηκαν για να ερμηνεύσουν την αεροπορική επιδρομή των Άγγλων ιμπεριαλιστών, όμως πίσω από κάθε πράξη κρύβεται και μία πολιτική στόχευση και η αγγλική πολιτική ήθελε να είναι παρούσα στην περιοχή του Αιγαίου.
Τα ιστορικά πολεμικά γεγονότα της περιόδου στην ιστοριογραφία της εποχής ρίχνουν άπλετο φως στις πολιτικές επιδιώξεις των Άγγλων τεκμηριώνοντας ότι οι αεροπορικές επιδρομές τους δεν είχαν αξιόλογη επίπτωση στις κατοχικές Γερμανικές δυνάμεις, όμως «έβλεπαν» τη μακροπρόθεσμη παρέμβασή τους στη γεωπολιτική περιοχή του Αιγαίου και της Μεσογείου.
Συγκεκριμένα :
• Η πρώτη αεροπορική επίθεση των Άγγλων στη «Χώρα» της Χίου γίνεται στις 16 Ιανουαρίου 1944 και ώρα 11πμ , όπως καταγράφεται από τον τότε Δήμαρχο Χίου:
«Κατά το μήνα Ιανουάριο (την 16ην του μηνός) ήρχισαν επιδρομαί συμμαχικών αεροπλάνων αιφνιδιαστικώς εμφανιζομένων . Αι παρ’ αυτών ριφθείσαι βόμβαι κατέστρεψαν οικίας μακράν του λιμένος ευρισκόμενας όπως έπληξαν το Παρθεναγωγείον, το οποίον δεν ελειτούργει , άτε ούσης Κυριακής, άλλως θα ηρίθμούμεν θύματα». Και συνεχίζει:
«Κατά τον βομβαρδισμόν τούτον επλήγησαν το Εργαστήριον των Απόρων Γυναικών είς την οδόν Αγίου Συμεών , αί οικίαι Ραυτοπούλου και Πλουμή εις την οδόν Ελ. Βενιζέλου, ή του Δ. Καραμαούνα είς την οδόν Ροδοκανάκη, του Πάνου είς την οδόν Θεοπόμπου. Πλην των ζημιών θύματα δεν εθρηνήσαμεν»1.
« τα αεροπλάνα έρριψαν πολυβολισμούς τινάς, εξ ών εφονεύθησαν οι Ανδρέας Μαρτάκης και ο Π. Σκούφαλος, ευρισκόμενοι εις Βουνάκι, ετραυματίσθησαν δε τρεις άλλοι»2.
• Επίσης καταγράφεται « Νυκτερινή αεροπορική επιδρομή κατέστρεψε την επί της νότιας προκυμαίας και παραπλεύρως του Γερμανικού Φρουραρχείου οικίαν Κωστή Λαιμού, ένθα από Σεπτεμβρίου 1943, διέμενον οι επι κεφαλής της δυνάμεως Γερμανοί αξιωματικοί , εκ των οποίων είς εφονεύθη»4.
• Στα δε «Καρδάμυλα αναφέρουν ότι ολίγον προ της αποχωρήσεως των Γερμανών εκείθε - λαβούσης χώραν την 20 Ιουνίου 1944 - δύο Αγγλικά αεροπλάνα έριψαν μερικάς ριπάς μυδραλίων με αποτέλεσμα την καταβύθισιν ελληνικών πετρελαιοκίνητων, του μέν εντός του λιμένος Καρδαμύλων του δε είς την ακτήν του Βίκυ. Κατά τον βομβαρδισμόν ετραυματίσθη ελαφρώς παιδίσκη, παρακολουθούσα εκ του προαυλίου της οικίας της έν Ράχη τα αεροπλάνα»5.
Το μυστήριο που επιχειρήθηκε να καλλιεργηθεί – δεκαετίες- παρέμεινε άλυτο… « ΓΙΑΤΙ ΕΒΥΘΙΣΘΗ ΤΟ «ΒΙΡΙΛ;»
Οι εκδοχές πολλές και ατεκμηρίωτες, όπως καταγράφει ο Δήμαρχος Λ. Καλβοκορέση :
1. «Είχε διαδοθή τότε ότι είς το πλοίον υπήρχον είδη πολεμικής χρήσεως δια τους Γερμανούς , όπερ είχον πληροφορηθή οι Σύμμαχοι»6.
2. «Αν ο μακαρίτης Καλαμπόκας είχεν επικοινωνήσει μετά Συμμαχικών Αρχών και μεταδώσει την εσφαλμένην είδησιν, μού είναι άγνωστον»7.
3. «Έξ Έαμικής πηγής είχον την ανεξέλεκτον πληροφορίαν ότι ο ασύρματος του Καλαμπόκα , δεν είχε εγκαταστή και λειτουργήση»8.
4. Το ΒΙΡΙΛ είχε εντολή να μείνει στη Σάμο, μέχρι της 5ης Φεβρουαρίου 1944(...)αυτό επιβεβαιώνουν τα αρχεία του Βρετανικού υπουργείου αεροπορίας και ναυαρχείου»9.
5. Ο Νοέλ Ρίζ, μεταπολεμικά: «… συνέπεια ατυχούς και μοιραίου λάθους»10.
Η επιστημονική έρευνα της Σοφίας Καρασούλη στα αρχεία του βρετανικού Public Record Office11 δίνει πλούσια ιστορικά στοιχεία, από το ημερολόγιο του πλοίου, που συντάχθει από τον καπετάνιο του σουηδικού πλοίου, συγκεκριμένα:
«Στις 7 Φλεβάρη 1944, ημέρα Δευτέρα και ώρα 11.40 πμ έξι βρετανικά βομβαρδιστικά επιτέθηκαν στο σουηδικό πλοίο «WIRIL» του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ελλιμενισμένο στη Χίο. Το «WIRIL» ένα «liberty» του Λευκού Στόλου, θα παρέδιδε σιτάρι, αλεύρι, μπιζέλια, σιμιγδάλι, ρύζι, ζάχαρη, γάλα γλυκό σε κουτιά και πετρέλαιο και είχε ναυπηγηθεί το 1938 στο ναυπηγείο «Oresundsvarvet» για λογαριασμό της εταιρίας «Rederi A/B Svea». Είχε μήκος περίπου 70 μέτρα, πλάτος λιγότερο από 11, χωρητικότητα 1.230 τόνων και έπιανε τα 12 μίλια την ώρα, χωρητικότητας 1225 τόνων, με πλήρωμα 17 ατόμων εκτελούσε δρομολόγιο μεταξύ Πειραιά και νησιών του Αιγαίου.
Οι τρεις αλλεπάλληλες επιθέσεις κατά του πλοίου έγιναν από χαμηλά. Το «WIRIL» έφερε διακριτικά σημεία του Ερυθρού Σταυρού και τα σουηδικά χρώματα στο κατάστρωμα και στα πλευρά και δε βρισκόταν κοντά σε στρατιωτικό στόχο.
Ο απολογισμός της επίσκεψης –εκτός από τις καταστροφές στο πλοίο και τα προιόντα – 15 νεκροί και 60 τραυματίες»12.
Η δε μετάφραση της, του αποσπάσματος του ημερολογίου του πλοίου τεκμηριώνει ότι:
Στις « 7.2.44. στις 7.30 π.μ. η εκφόρτωση συνεχίσθηκε με τρία συνεργεία μέχρι τις 11,30 π. μ, όταν οι εργάτες έφυγαν για φαγητό. Επειδή υπήρχε κίνδυνος να βρέξει σκεπάσαμε τα αμπάρια και απλώσαμε τους μουσαμάδες , με τα διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού πάνω από τα αμπάρια 2 και 3. Μια καινούργια Σουηδική σημαία είχε ανυψωθεί και η σημαία του Ερυθρού Σταυρού κυμάτιζε στο κεντρικό κατάρτι και ήταν πολύ ορατή καθώς ανέμιζε πάνω από την άκρη του ιστού.
Αφού οι εργάτες αποβιβάσθηκαν το πλήρωμα άρχισε να μετακινεί το πλοίο προς τα πίσω με τις οδηγίες του υποπλοιάρχου , που στεκόταν στην προκυμαία.
Στις 11,40 π.μ. έξι βρετανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν εναντίον του πλοίου, έριξαν εμπρηστικές και εκρηκτικές βόμβες στο λιμάνι από χαμηλό ύψος και πολυβόλησαν την προκυμαία και το σκάφος.
Μία εμπρηστική βόμβα χτύπησε το πλοίο στην πρώτη επίθεση. Έξη βαρέλια με πετρέλαιο τοποθετημένα στο εμπρός μέρος του καταστρώματος από το μέρος του λιμανιού πήραν φωτιά.
Ο άνεμος φύσαγε από την πλώρη άπλωσε τις φλόγες(…) Χρησιμοποιήσαμε όσους πυροσβεστήρες είχαμε(...) Τότε τα αεροπλάνα γύρισαν για δεύτερη φορά και πολυβόλησαν το πλοίο και την προκυμαία. Έριξαν μία εμπρηστική βόμβα κοντά στην πρύμνη ,που προκάλεσε μεγάλη βλάβη.
Ένα ναύτης ο Κουφοπαντελής σκοτώθηκε και ο πρώτος μηχανικός Ohrberg τραυματίσθηκε σοβαρά. Κάποιος παρατήρησε ότι τα βομβαρδιστικά γύριζαν για νέα (τρίτη) επίθεση και το πλήρωμα αμέσως επιχείρησε να εγκαταλείψει το πλοίο(…) όμως τα βομβαρδιστικά είχαν επιστρέψει και σάρωναν με ριπές πολυβόλων το πλοίο και το λιμάνι. Ο υπομηχανικός Stzanstrom ανέφερε στον καπετάνιο πως όλοι είχαν εγκαταλείψει το πλοίο και ότι αυτός επιθυμούσε να καταφύγει στην ξηρά. Του δόθηκαν οδηγίες(…)Όταν και ο καπετάνιος πάτησε στην ξηρά είδε ξαπλωμένους με βαριά τραύματα τους εξής : Τον ανθυποπλοίαρχο Brandt, τον Dr. Nisson, το Σουηδό αρμοστή Φραγκάκη, το ναύτη Τσιόρο και πολλούς άλλους. Ο υποπλοίαρχος Killman κατόρθωσε να βρει μερικά κάρα όπου βάλαμε τους πληγωμένους για να μεταφερθούν από την επικίνδυνη περιοχή του λιμανιού στο νοσοκομείο.
Ο μηχανικός Hansson βοήθησε πολύ στη μεταφορά των τραυματιών. Στο μεταξύ η φωτιά είχε εξαπλωθεί και όλο το κεντρικό τμήμα του πλοίου καιγόταν(…) Γερμανοί και Έλληνες αστυνομικοί αποσπάστηκαν για να φρουρούν το πλοίο. Οι γιατροί έκαναν έκκληση στις Γερμανικές αρχές για γρήγορη μεταφορά αίματος και φαρμάκων από την Αθήνα»13.
8.2.44. Η κατάσβεση της φωτιάς συνεχίζεται…
Το πλοίο έχει σοβαρή κλίση προς το λιμάνι. Το πρωί έγινε νέος συναγερμός και η προκυμαία εκκενώθηκε.
Στις 4.00 μ. μ η εκφόρτωση συνεχίστηκε με τα χέρια(…) Επειδή υπάρχει κίνδυνος αεροπορικής επιδρομής την ημέρα , οι εργάτες επιθυμούν να ξεφορτώνουν τη νύχτα. Ένα γερμανικό αεροπλάνο έφθασε σήμερα το πρωί με αίμα και φάρμακα. Ο Dr. Nilsson κηδεύθηκε. Ο ανθυποπλοίαρχος Brandt πέθανε το βράδυ. Ο ναύτης Isaksson εισήχθη στο νοσοκομείο»14.
Η άποψη που επικράτησε ήταν ότι: «το ατύχημα οφειλόταν στην αλλαγή των σχεδίων του «Wiril» , που απέπλευσε από τη Σάμο 4 ημέρες νωρίτερα από την αναμενόμενη ημερομηνία αναχωρήσεως. Συγκεκριμένα , το «Wiril» θα αναχωρούσε από τη Σάμο για Χίο στις 5 Φεβρουαρίου , αλλά ανέβαλε την αναχώρηση , για τις 9 Φεβρουαρίου . Αλλάζοντας τα σχέδια του ,για δεύτερη φορά έφυγε τελικά από τη Σάμο στις 5 Φεβρουαρίου , χωρίς –κατά επίσημη εκδοχή- να κοινοποιήσει την αλλαγή στις σχετικές υπηρεσίες»15.
Όμως η επίσημη εκδοχή αφήνει ακάλυπτα σημαντικά σημεία όπως σημειώνει Παναγιώτης Καρασούλης:
Αφού κατά τον πλοίαρχο «ήταν προφανές σε όλους ότι το «Wiril» ήταν πρωταρχικός στόχος» και οι Σουηδοί απαίτησαν εξηγήσεις16.
Αλλά οι Βρετανοί απάντησαν πως «η επίθεση έγινε από τέτοια γωνία προσέγγισης, που ήταν αδύνατο για το πλήρωμα να αναγνωρίσουν το «Wiril», ως πλοίο του Ερυθρού Σταυρού», «μια εύκολη απάντηση»17.
Και η επίσημη αλληλογραφία με το Foreign Office18δείχνει ότι: «υπάρχει η κοινοποίηση της αλλαγής ώρας αναχωρήσεως του πλοίου.
Αξιοσημείωτο γεγονός που πρέπει να επισημανθεί και αφορά, την παύση των εργασιών εκφόρτωσης (το διάλλειμα των εργατών) υπήρξε λεκτική αντιπαράθεση19 του προέδρου των λιμενεργατών Γιώργη Μαυράκη , με το Σουηδό πλοίαρχο, τους Γερμανούς φρουρούς, αλλά και τα μέλη της επιτροπής του Δ,Ε.Σ. αφού με δική του εντολή οι εργάτες σταμάτησαν τις εργασίες20 όπως σημειώνει: «Εγώ ως πρόεδρος του σωματείου των φορτοεκφορτωτών , ήμουνα πάνω στο καράβι εκείνην την ημέρα. Το καράβι ήτανε το σουηδικό Βίριλ του Ερυθρού Σταυρού, φορτωμένο με τρόφιμα ,για τον πεινασμένο κόσμο της Χίου.
Κατά τις 11 το πρωί λέγω στους εργάτες: «Σκεπάστε τα’ αμπάρια , απλώστε το πανί του Ερυθρού Σταυρού και φύγετε να φάτε». Κατέβηκα κι εγώ τη σκάλα και μόλις επάτησα στην (Πτωχειά)προκυμαία περάσανε τα αεροπλάνα και ρίξανε βόμβες πάνω στο πλοίο. Ένα βλήμα , με βρήκε στο γλουτό κι έπεσα, αλλά βλέποντας ότι το πόδι μου κινείται σύρθηκα μέσα στο καμένο Χημείο.
Βγήκα από πίσω και με βάλανε σε ένα κάρο για το νοσοκομείο. Στο μεταξύ ξαναπέρασαν αυτοί και ξανακτύπησαν. Τότε κατέβηκα από το κάρο και σερνόμουνα κάτω. Με ξαναβάλανε στο κάρο και με πήγανε στο νοσοκομείο. Εδώ φέρανε πολλούς τραυματίες και πολλούς σκοτωμένους. Ο απολογισμός εκείνου του βομβαρδισμού ήταν 18 θάνατοι και 60 τραυματίες».
ΟΙ ΣΤΟΧΕΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ…. ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
Το 1943 ήταν η χρονιά που άρχισε να διαφαίνεται η συντριβή του Άξονα, έτσι τα διεθνή και εγχώρια αστικά επιτελεία προχώρησαν στις αναγκαίες αναπροσαρμογές της στρατηγικής τους. Το έναυσμα για την αναπροσαρμογή της αστικής στρατηγικής στην Ελλάδα έδωσε στις αστικές δυνάμεις η εποποιία του Κόκκινου στρατού στο Στάλινγκραντ , σε συνδυασμό με την άνοδο του ΕΑΜικού κινήματος και την πορεία ανάπτυξης του ΚΚΕ. Έγινε αδήριτη η αστική ανάγκη να θωρακιστούν οι κρατικοί μηχανισμοί και να δημιουργηθούν νέοι στην υλοποίηση αυτού του καθήκοντος, έτσι ρίχτηκαν αποφασιστικά και από κοινού όλες οι αστικές δυνάμεις , παίρνοντας ταυτόχρονα και σειρά άλλων μέτρων.
Η συνεχόμενη εντεινόμενη καταστολή συνδυαζόταν με προβοκάτσιες, αλλά και με τον προσεταιρισμό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ. Στο όνομα της «κοινής συμμαχικής δράσης» και της «εθνικής ενότητας» επιδιωκόταν η παγίδευση του ΚΚΕ και των πιο ριζοσπαστικών λαϊκών δυνάμεων.
Το κύριο χαρακτηριστικό της διαπάλης ήταν ότι ενώ ο αστικός σχεδιασμός υπήρξε αταλάντευτος στο ζήτημα της θωράκισης και υπεράσπισης της κλονισμένης καπιταλιστικής εξουσίας, το ΚΚΕ δεν κρατούσε την επιβαλλόμενη ταξική στάση.
Στις 5 Ιούλη 1943 υπογράφτηκε το Συμφωνητικό του Βρετανικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΒΣΜΑ) και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ20α όπου υπαγόταν ο ΕΛΑΣ στις διαταγές του ΒΣΑΜ , που αναγνωριζόταν ως ανώτερη στρατιωτική διοίκηση για την οργάνωση και διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων, το γεγονός αυτό αποτέλεσε λανθασμένη πολιτική ενέργεια εκ μέρους του ΚΚΕ, που άνοιξε το δρόμο σε σειρά ταξικών υποχωρήσεων που έδιναν κύρος στην αστική κυβέρνηση, ενώ έβγαζε από την αφάνεια τα αστικά κόμματα , που βρίσκονταν σε κατάσταση ανυποληψίας και τα καθιστούσε παράγοντες των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα.
Οι εξελίξεις στη Σάμο, είχαν βαρύνουσα σημασία, για τη γεωπολιτική περιοχή μας, όπου το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχαν συσπειρώσει το σύνολο του λαού και είχε δημιουργήσει απελευθερωμένες περιοχές ανακουφίζοντας το λαό από την Κατοχή των Ιταλών. Μετά τη πτώση του Μουσολίνι, το ένα μετά το άλλο τα χωριά απελευθερώνονταν από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ωστόσο στις 19 Νοέμβρη η κυβέρνηση Μπαντόλιο και το ΒΣΜΑ απέστειλαν στο διοικητή της ιταλικής μεραρχίας Σολνταρέλι ταυτόσημες διαταγές:
Ο γερμανικός στρατός έχοντας σαφή αντίληψη της στρατηγικής σημασίας των Δωδεκανήσων, κινήθηκε ταχύτατα, για να ανακαταλάβει νησιά που βρίσκονταν προηγουμένως υπό ιταλική κατοχή(…) και στις 19 Νοέμβρη οι Βρετανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη Σάμο και διέταξαν τον ΕΛΑΣ να εκκενώσει το νησί20στ (…)ενώ θα μπορούσαν να προβάλουν ισχυρή αντίσταση στο γερμανικό στρατό20ζ.
Αν και ήταν επαναλαμβανόμενες οι καταγγελίες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ότι οι Βρετανοί και οι εγχώριες αστικές αντιαξονικές δυνάμεις έσπρωχναν προς τον εμφύλιο πόλεμο…»21 και η πολιτική και στρατιωτική ζωή της Ελλάδας έδειχναν τις κοινές στοχεύσεις Γερμανών –Βρετανών και εγχώριων αστών που περιλάμβαναν πλήθος κινήσεων (κοινές συναντήσεις Άγγλων και Γερμανών22, κατασκευή εγγράφων που υπέγραφαν από κοινού ο Γ. Σιάντος ή Γ. Ιωαννίδης με «εκπροσώπους» των Γερμανών ή Βουλγάρων κατακτητών, βλ. «Σύμφωνο του Πετριτσίου» που εμφανίστηκε το 1943 23 ή προβοκάτσιες όπως η «Συμφωνία ΕΑΜ-ΣΝΟΦ»22-1-1944, για το λεγόμενο στρατιωτικό «Σύμφωνο μη επίθεσης» μεταξύ Γερμανών και ΕΛΑΣ24 Και στρατιωτικές προβοκάτσιες όπως ο βομβαρδισμός του «Wiril» στη Χίο από την αγγλική αεροπορία, όπου προσπάθησαν να δυσφημίσουν το ΕΑΜικό κίνημα, καθιστώντας το υπεύθυνο και- βέβαια- να στείλουν τα μηνύματά τους, μέσω του Βρετανικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, ότι είμαστε κυρίαρχοι στη γεωπολιτική περιοχή, το ΚΚΕ δεν αντιλήφθηκε τις στρατηγικές στοχεύσεις των αστικών –ντόπιων και ξένων- δυνάμεων και συνέχιζε την πολιτική της «εθνικής ενότητας».
Η υπόθεση «Wiril» αποτελεί ένα ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της ιμπεριαλιστικής πολιτικής, που αναδεικνύει την ανάγκη μελέτης της ιστορικής πείρας, για την κατανόηση των πολιτικών εξελίξεων.
Παραπομπές:
11. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Δ. ΚΑΡΑΣΟΥΛΗ,» Χίος, 1943-1944 ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ και ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» β’ έκδ. ΟΜΗΡΕΙΟ, Χίος 2006,σελ σελ.152.
12. (FO371/42361),W 2261/6/75 W2269/6/75, Ομοίως, σελ.153.
13. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Δ. ΚΑΡΑΣΟΥΛΗ,» Χίος, 1943-1944 ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ και ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» β’ έκδ. ΟΜΗΡΕΙΟ, Χίος 2006, σελ. 153-154.
14. Φάκελος του Αγγλικού Foreign Office, F0371/42361Q W 9596/6/75, Ομοίως, σελ.155.
15. FO371/42360, το επίσημο γράμμα στη Σουηδική πρεσβεία εστάλη στις 11 Ιουνίου 1944, Ομοίως ,σελ.156.
16. W 9596/6/75,σελ.156. Αναφορά του καπετάνιου του «Wiril» στην ελληνική επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (Αθήνα),γραμμένη στη Χίο στις 28 Φεβρουαρίου 1944, Ομοίως ,σελ.156.
17. W 6186/6/75, γράμμα από το υπουργείο Αεροπορίας στο υπουργείο Οικονομικών πολέμου, που είχε ζητήσει «an easy answer», μια εύκολη απάντηση. Ομοίως, σελ.156.
18. W 2320/6/75, Ομοίως, σελ. 157.
19. Γ. Κ. Πλουμή, εφημερίδα «Πρόοδος»,α.φ. 6978, 16-2-1954.
20. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Δ. ΚΑΡΑΣΟΥΛΗ,» Χίος, 1943-1944 ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ και ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» β’ έκδ. ΟΜΗΡΕΙΟ, Χίος 2006, Μαρτυρία Γιώργη Μαυράκη, προέδρου λιμενεργατών Χίου, σελ. 83.
20α. Στέφανος Σαράφης, « Ο ΕΛΑΣ», εκδ. Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις , 1958, σελ. 164-167.
20β Πέτρος Ρούσος , « Η Μεγάλη πενταετία»,τόμ. Α’, Αθήνα1976, σελ.477-478, στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ.239.
20γ Γιάννης Α. Ζαφείρης, «Η κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στη Σάμο» Χρονικό , Αθήνα1962,σελ.123, στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ.240.
20δ Συλλογικό , «Ιστορία της Αντίστασης 1940-45,τόμ. 3,έκδ. Αυλός, Αθήνα 1979,σελ. 1.010 στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ.240.
20ε ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ. 241.
20στ. Πέτρος Ρούσος , « Η Μεγάλη πενταετία»,τόμ. Α’, Αθήνα1976, σελ.479, στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ. 241.
20ζ Συλλογικό , «Ιστορία της Αντίστασης 1940-45,τόμ. 3,έκδ. Αυλός, Αθήνα 1979,σελ. 1.013 στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ.242.
21. ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ. 193 – 195.
22. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 499149, Εμπιστευτική Έκθεσις του Δημάρχου Αθηναίων Άγγελου Γεωργάτου υπ’ αριθ. 2 στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ. 196.
23.Ριζοσπάστης, 4.4.2008, στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ.197.
24. Διονύσης Αρβανιτάκης-Αναστάσης Γκίκας, «Αντικομουνιστική παραχάραξη της ιστορίας», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχ. 1/2003, σελ.217-236 στο ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1939-1949,Β1 ΤΟΜΟΣ ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018, σελ. 199.
Χίος 6 Φλεβάρη 2025
Γιώργης Η. Αμπαζής
Δάσκαλος
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
