«Λεβάντε: Μεγαλείο και καταστροφή στη Μεσόγειο» είναι ο τίτλος του συναρπαστικού βιβλίου του ιστορικού Philip Mansel, εξαντλημένου σήμερα. Πραγματεύεται την άνοδο, ανάπτυξη τριών μεσογειακών πόλεων, της Σμύρνης, της Αλεξάνδρειας και της Βηρυτού, με τραγικό φινάλε και οι τρεις. Η Σμύρνη καίγεται, η Αλεξάνδρεια αιγυπτοποιείται, -ισλαμοποιείται για την ακρίβεια-, η Βηρυτός κατακερματίζεται από εμφυλίους πολέμους. Πρόκειται για πόλεις παράθυρα πολιτισμού, προόδου και ευημερίας, κοσμοπολίτικες, μοντέρνες, μητροπόλεις διεθνούς εμπορίου και πρωτοπόρου επιχειρηματικής δραστηριότητας. Το έργο, γλαφυρής γραφής, διατυπωμένο με γλυκόπικρο ύφος, φέρει την υπογραφή δημιουργού με χιούμορ. Αποφεύγοντας ο συγγραφέας να καταστεί το αφήγημά του requiemενός κόσμου που έχει προ πολλού χαθεί, προκαλεί τη νοσταλγία απαθανατίζοντας πρόσωπα, κτήρια και συνήθειες καθημερινού βίου, άλλοτε μεγαλοαστικού, τριφηλού ενδεχομένως, που όμως συναντά κανείς μόνο στις μεγάλες ευρωπαϊκές μητροπόλεις.
Απόσπασμα σχετικό με το «φυλλορρόημα» της μεγαλοαστικής Αλεξάνδρειας, τη φυγή πάνω από 100000 επιφανών ομογενών στη δεκαετία 1956-66, μεταφέρεται στη LIFO, στην έκδοση της 13ης Αυγούστου 2018, από το οποίο επισημαίνουμε περικοπές με την αναχώρηση ή την παραμονή Αλεξανδρινών χιακής καταγωγής. Οι γόνοι των γνωστών αλεξανδρινών οικογενειών, άλλοι φεύγουν, κάποιες φορές με πανικό, άλλοι παραμένουν πεισματικά, προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες του νασερικού καθεστώτος, άλλοι διασκορπίζονται από το Σάο Πάολο της Βραζιλίας και το Μόντρεαλ του Καναδά, έως το Σίδνεϋ και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπου παλιά οι γονείς τους και οι ίδιοι έκαναν τις διακοπές τους.
Η Αργίνη έφυγε… Στις 6 Ιουλίου (1966) η Αργίνη Σαλβάγου, εβδομήντα οχτώ ετών, προσπάθησε να φύγει με τριάντα πέντε αποσκευές. Τη σταμάτησαν στο τελωνείο όταν βρήκαν ένα χρυσό βραχιόλι στη βαλίτσα της υπηρέτριάς της και την κράτησαν δεκάξι ώρες στην προκυμαία, νηστική, δίχως να της επιτρέπουν να επιστρέφει στο σπίτι της, μέχρι τις τρεις το επόμενο πρωί…. Τελικά -δίχως αμφιβολία με κάποια δωροδοκία, άλλωστε στην Ανατολή είμαστε- αποσπά την άδεια να φύγει από τη χώρα με το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής της από ισλαμικές αρχαιότητες. Στο σπίτι της στεγάζεται το προξενείο της ΕΣΣΔ, όπου φωτογραφίες του Λένιν και του Στάλιν αντικαθιστούν υπογεγραμμένες φωτογραφίες Ευρωπαίων βασιλέων. Αλλά, τι ειρωνεία, αν δεν το είχε αγοράσει μια ξένη κυβέρνηση, ίσως τώρα να ήταν σχεδόν ερείπιο, όπως άλλες πολλές επαύλεις στο quartier grec. Η ίδια φεύγει από τη ζωή το 1977αφήνοντας το μεγαλύτερο μέρος των συλλογών της στο Μουσείο Μπενάκη. Είναι η πλούσια «σιρμαγιά» θησαυρών ισλαμικής τέχνης, που μαζί με αυτούς του Αντώνη Μπενάκη, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη ίδρυσης του τμήματος του ομώνυμου Μουσείου, το παράρτημά του συγκεκριμένα, στην οδό Ασωμάτων, σε Ισλαμικό Μουσείο της Αθήνας. Πρόκειται για ένα από τα αρτιότερα, μέσα στα πέντε, κατ’ άλλους δέκα, καλύτερα ισλαμικά μουσεία του κόσμου και το πρώτο της Ευρώπης.
Αδελφή του ιδρυτή, ένα πορτρέτο της ιστορεί την εκπληκτική της καλλονή στη νεότητά της, το οποίο κοσμεί την κυρία είσοδο του κεντρικού κτηρίου Μπενάκη.
Η αναχώρησή της από την Αλεξάνδρεια αποτυπώνεται στο ημερολόγιο της γηραιάς κυρίας, στενής της φίλης Μέρι ντε Ζογέμπ:
«[24 Αυγούστου] Η Αργίνη τηλεφωνεί. Αποχαιρετισμός.,
[26 Αυγούστου] Η Αργίνη έφυγε. Τηλεφωνήματα. Έλειπα.»…
Φυγή ενός ευπατρίδη
Η μεγάλη διεθνής εταιρεία βάμβακος Χωρέμης - Μπενάκης και Σία, ιδρύεται το 1875, για να κλείσει οριστικά το 1962. Ο συνονόματος εγγονός του ιδρυτή, ο Ιωάννης Χωρέμης, αναγκάζεται να μπει λαθρεπιβάτης σ’ ένα πλοίο για να φύγει. Από τη ζωή του στην Αλεξάνδρεια θυμόταν πάνω απ’ όλα, αυτό που αποκαλεί, καθισμένος στο οικογενειακό σπίτι στη Χίο, ζωντανό μουσείο μιας αλεξανδρινής δυναστείας, «μια τρομερή απέχθεια για τους Άραβες». Εγκαθίσταται και ιδιωτεύει στη Χίο, δημιουργεί οικογένεια, όπου όλα τα μέλη της ακολουθούν την οικογενειακή παράδοση του θεματοφύλακα της συντήρησης και προαγωγής αρχών και αξιών που έχουν σχέση με το νησί και τα ευαγή του ιδρύματα. Παράλληλα, παρά τις αντιξοότητες, αφού οι εποχές αλλάζουν, δίνεται ένας αγώνας συντήρησης του ιστορικού οικογενειακού κτήματος στην καρδιά της πόλης της Χίου. Ο Ιωάννης Χωρέμης, πλήρης ημερών, φεύγει από τη ζωή το 2023. Σε αντιδιαστολή ένας άλλος Μπενάκης, ο Αλέξανδρος, γνωστός στην οικογένεια ως Μπόμπος, παρέθετε στον Τζον Κάρσγουελ αγγλικά γεύματα το 1964, στην έπαυλή του ρυθμού Τυδώρ, ντυμένος με τουΐντ παντελόνι γκολφ και καπνίζοντας πίπα, συντροφιά με δύο χαριτωμένα κόκερ σπάνιελ. Έμεινε στην Αλεξάνδρεια εν μέρει λόγω της αγάπης του για τα άλογα.
Η πτώση της πόλης
Η πτώση της πόλης την κάνει ακόμα πιο γοητευτική, συνεχίζει ο Mansel:«Τώρα ήταν, όπως η Νάπολη μετά την πτώση του Βασιλείου των Δύο Σικελιών το 1860 (Ιταλική ενοποίηση), μια πόλη που είχε χάσει το ρόλο της». Το 1963 ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Χόλντεν γράφει: «Η ευρωπαϊκή Αλεξάνδρεια σαρώθηκε στην ιστορία... όπως το Αλγέρι και η Τύνιδα - ή η Λέπτις Μάγκνα (Λιβύη) και η Κυρήνη... Ο τηλεφωνικός κατάλογος της Αλεξάνδρειας θα μπορούσε να είναι ένα λεβαντίνικο ρέκβιεμ». Τα αποχαιρετιστήρια πάρτι για Αλεξανδρινούς που έφευγαν ήταν συχνά. Το χρηματιστήριο μετατρέπεται σε γραφεία του κυβερνητικού κόμματος· η Λέσχη Μοχάμετ Άλι σε κυβερνητικό πολιτισμικό κέντρο. Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας είχαν υποστηρίξει τον Νάσερ το 1956, όχι όμως τις κατοπινές οικονομικές πολιτικές του. Το ελληνικό Κοτσίκειο Νοσοκομείο μετονομάζεται σε Νοσοκομείο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Ο τραγουδιστής Ντέμης Ρούσος και οι γονείς του φεύγουν το 1961· ο Στρατής Τσίρκας, συγγραφέας ενός άλλου λεβαντίνικου μυθιστορήματος, Ακυβέρνητες πολιτείες, αναχωρεί κι αυτός το 1963, παρότι σοσιαλιστής.Η έξοδος έως και 100.000 Αλεξανδρινών το 1956-66 -το μεγαλύτερο δώρο του Νάσερ στη Δύση-, τους οδηγεί στο Σάο Πάολο ή στο Σίντνεϊ, στο Μόντρεαλ ή στο Μιλάνο, στην Αθήνα ή στο Τελ Αβίβ, στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Γενικά ευημέρησαν. Ωστόσο σχημάτισαν ομάδες -«οι Bahharines [εραστές της παραλίας] του Μόντρεαλ»,«οι Σκανταράνι της Αυστραλίας», «οι meteques του Σάο Πάολο»- για να συναντιούνται, κάτω από έναν ξένο ήλιο, να παίζουν χαρτιά, να τρώνε μαζί και να ανταλλάσσουν αναμνήσεις. Πολλοί δεν μπόρεσαν να συνέλθουν ποτέ. Χρόνο με το χρόνο η Αίγυπτος γίνεται μια χώρα με ολοένα και πιο βαθιά θρησκευόμενους πολίτες. Πολλοί Αλεξανδρινοί νιώθουν τώρα ότι ζουν πάνω σ' ένα ηφαίστειο. Θα μπορούσε να «εκραγεί οποιαδήποτε στιγμή», «Δεν υπάρχει ελπίδα σ’ αυτή τη χώρα». «Η πόλη καταστρέφεται». «Όποιος μπορεί φεύγει». Η Αλεξάνδρεια παίζει ολοένα και μικρότερο ρόλο στην αιγυπτιακή οικονομία. Πενήντα χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, ο διοικητής της πόλης εξακολουθεί να είναι στρατηγός.
Ο Καβάφης θα είχε «εκδιωχθεί»
Οι περισσότεροι από τους επισκέπτες του Μουσείου Καβάφη είναι Έλληνες παρά Αιγύπτιοι. Τα μεγάφωνα ενός γειτονικού τζαμιού στέλνουν το κάλεσμα για προσευχή στο υπνοδωμάτιο του Αλεξανδρινού ποιητή που είναι γεμάτο εικόνες. Κι όμως σαν να βίωσε ο ποιητής τον ανασκολοπισμό της πόλης του, όταν σαράντα και πλέον χρόνια πριν συνέθετε το προφητικό του αριστούργημα «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον»,με τον καταληκτικό, όσο και επαναλαμβανόμενο στίχο«αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που χάνεις».
Ο έφορος του μουσείου Μαχμούντ Σαιντ λέει: «Η Αλεξάνδρεια δεν ενδιαφέρεται πια πολύ για τον Καβάφη. Δεν μας ενδιαφέρει καν η Αλεξάνδρεια στην οποία ζούσε». Για το μυθιστοριογράφο Ιμπραήμ Αμπντέλ Μεγκίντ, «το ότι ήταν Έλληνας κι έγραφε στα ελληνικά αρκεί για να μην είναι πια αρεστός ο Καβάφης. Η κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια έχει πεθάνει».
Ένας βουλευτής της Αλεξάνδρειας που εκπροσωπεί τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ο Σόμπχι Σάλεχ, είναι κατηγορηματικός: «Ο Καβάφης ήταν κάτι που συνέβη μια φορά μόνο στην Αλεξάνδρεια· τα ποιήματά του είναι αμαρτωλά». Σήμερα θα είχε εκδιωχθεί, έτσι απλά!
Πηγές:
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
