Με αφορμή τη δαρβινική θεώρηση της γλώσσας

Πολλοί πιστεύουν πως η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, και σαν τέτοιος μεταβάλλεται, μεγαλώνει, ακμάζει, αλλοιώνεται  αλλά και παρακμάζει*.

Ωστόσο δεν πιστεύω πως όσοι αντιμετωπίζουν τη γλώσσα με αυτή τη λογική, την ερμηνεύουν με όρους που προσιδιάζουν σε φυτά και ζώα.

Το ότι οι γλώσσες είναι ζωντανοί οργανισμοί δεν πάει να πει πως τις παραλληλίζουν με τα καρποφόρα δέντρα, τα φυτά ή τα ζώα, για τον λόγο και μόνο, ότι αυτές δεν φυτρώνουν μόνες τους αλλά εκφράζουν ανθρώπινες ανάγκες και ανθρώπινα διανοήματα που μαρτυρούν τον πολιτισμό του κάθε λαού.

Είναι βέβαιον πως, το ότι μια γλώσσα είναι ζωντανή ή ακόμα και νεκρή έχει σχέση με το αν αυτή μιλιέται, αλλά πολύ περισσότερο με το πνευματικό και πολιτισμικό φορτίο που αυτή κουβαλάει.  Η εξέλιξη μιας γλώσσας, μας δείχνει τη δυναμική πορεία της με σκοπό όχι μόνο την επιβίωσή της, αλλά και τη δυναμική μεταμόρφωσή της** ενσωματώνοντας διαρκώς νέα στοιχεία.  Διαφορετικά αυτή πεθαίνει και αφανίζεται. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η ζωντάνια όπως και ο θάνατος μιας γλώσσας. Και όσον αφορά την ελληνική, ένας ακόμη λόγος που είναι ζωντανή, είναι ότι στηρίζεται στην αρχαία ελληνική, αν και ο χρόνος ίσως να την είχε φτωχύνει… Εκτιμώ όμως πως παρ’ όλα αυτά μας ικανοποιεί το ότι η γλώσσα μας μιλιέται χωρίς διακοπή περισσότερο από τρείς χιλιάδες χρόνια. Αυτό δείχνουν ο πλούτος των λέξεων με κυρίαρχο στοιχείο την ακριβολογία και την τελειότητα ανάμεσα στις ομιλούμενες γλώσσες. Η γλωσσική συνέχεια αλλά και ενότητα της Ελληνικής είναι φανερή αλλά και σαφής από την ομηρική Γαία, μέχρι την σημερινή Τηλ(ε)- επικοινωνία, Τηλε-ιατρική, ή Τηλε-διάσκεψη…Όμως η συνέχεια αυτή εξαρτάται πέραν από τη γνώση, και από την επίγνωση που στηρίζεται στον σεβασμό και την ανεκτίμητη αξία της.

Η αξία μιας γλώσσας – της κάθε γλώσσας- ως ζωντανού οργανισμού μεταλλάσσεται μέσα στο χρόνο, διατηρώντας ωστόσο μια συνέχεια. Η άνθησή της όμως εξαρτάται από το λίπασμα δηλαδή τις αναζωογονητικές τροφέςπου θα της δοθούν με βάση την σημασία που δίδεται στην παιδεία ενός έθνους∙ από την οποία εξαρτώνται και οι επιδόσεις του για να βελτιώσει όχι μόνο τα χαρακτηριστικά του, αλλά και να γίνει πρωτοπόρο και ωφέλιμο στους ανθρώπους.

Μπορεί σήμερα τα Ελληνικά να είναι μία σταγόνα στον παγκόσμιο γλωσσικό ωκεανό, όμως αποτελούν το κανάλι, το αυλάκι που θα μεταφέρει το ζείδωρον ύδωρ που τροφοδοτεί με χυμούς, όχι μόνο το δέντρο τής Ελληνικής γλώσσας, αλλά και όλων των γλωσσών του κόσμου, οι περισσότερες των οποίων στηρίζονται «σε… ρίζες που βρίσκονται εκεί. Στα Αρχαία»***. 

Επί του θέματος λοιπόν, και προς το παρόν, να αρκεστούμε στον πλούτο που μας τροφοδοτούν τα κείμενα, και να πούμε πως η ελληνική όπως όλες οι γλώσσες, μπορεί να αποτελεί μια κοινή συμφωνία – σύμβαση**** από την οποία εξαρτάται το διαλέγεσθαι προς αλλήλους, όμως με βάση ένα αρχέγονο σκεπτικό που παίρνει κανείς γνωρίζοντας να διαβάζει μέσα από τις λέξεις. Παράλληλα ο πλούτος της στηρίζεται στις ρίζες, δηλ. στο ετυμολογικό έδαφος και κυρίως το υπέδαφος, απ’ όπου παίρνει τους χυμούς και δημιουργεί κλωνάρια και βλαστούς, που προέρχονται από ριζικές λέξεις όπως: ύδωρ (σήμερα νερό), πυρ (φωτιά), αήρ (αέρας), άρτος (ψωμί), κορέω (σήμερα φροντίζω) σχετ. νεωκόρος, φωρ (κλέφτης) βλ. αυτόφωρο, λώπος (ρούχα) σχετ. λωποδύτης, αλέξω (προστατεύω) απ’ όπου και τα: αλεξίσφαιρο, αλεξίπτωτο, αλλά και Αλέξανδρος,… Και να καταλήξουμε στην άρουρα και στον…αρουραίο, στο άροτρον- αλέτρι τα οποία αποτελούν τον λίθο (αρχ. λας) πάνω στον οποίο στηρίζεται η γλώσσα μας και η ευτυχία όσων γνωρίζουν την Ελληνική*****.      

Τέλος θεωρώ υπερβολή αλλά και δασκαλίστικη υπεκφυγή το ότι κάποιοι προσδίδουν στη γλώσσα την «(ψευδο-) δαρβινική» προσέγγιση, ερμηνεύοντας –όπως εκτιμώ- απλουστευτικά, και όχι επιστημονικά, πως δεν γνωρίζουμε επακριβώς γιατί οι γλώσσες αλλάζουν… Παραβλέπουν όμως, ότι αυτές προσαρμόζονται όχι στους περιβαλλοντικούς παράγοντες στους οποίους μπορεί να προσαρμόζονται ή να μην προσαρμόζονται τα δέντρα. Αντίθετα, οι γλώσσες ριζώνουν και εξελίσσονται εκεί που υπάρχει πρόσφορο πνευματικό έδαφος το οποίο καλλιεργείται και δίδει Δαρβινικούς πνευματικούς καρπούς που αποδεικνύουν τη συνέχεια μιας γλώσσας.

Καταλήγοντας να συμπληρώσουμε λέγοντας πως όσον αφορά την (νεκρή) Λατινική****** γλώσσα, από την γέννησή της, ακόμα και στους χρόνους της ρωμαϊκής ακμής, πολλοί ρωμαίοι συγγραφείς και όχι μόνο, χρησιμοποιούσαν τα ελληνικά και τα λατινικά, πράγμα που αποδεικνύει ότι η ρωμαϊκή αυτοκρατορία όχι μόνο δεν ήταν λατινόφωνη, αλλά δίγλωσση∙ όπως γράφει και  ο Πλούταρχος (Κάτων 22) «Και τα μειράκια των Ρωμαίων παιδείας Ελληνικής μεταλαμβάνουσι».Τότε όμως ήταν περίοδος Ελληνικής πνευματικής, πολιτισμικής και γλωσσικής ακμής, η οποία δεν στηριζόταν στο διαχωρισμό ή αν θέλετε στην κατάτμηση της γλώσσας για να μας μάθουν κάποιοι τι σημαίνουν οι λέξεις «ενέργεια» ή «εντελέχεια▪», γιατί ήταν κατανοητές έστω και αν δεν γνώριζαν την ετυμολογία τους.

Απλώς να υπενθυμίσουμε  πως η ετυμολογία ως τμήμα της γλωσσικής επιστήμης χάνεται στα βάθη των αιώνων, ανιχνεύει  ή και βρίσκει την αρχική προέλευση της κάθε λέξης, αφού πρώτα εξάρτησε τις λέξεις από τους ήχους τις ιδέες και τα νοήματα.

Δυστυχώς σήμερα –εκ των πραγμάτων-  αντιλαμβανόμαστε περισσότερο την τραγωδία της βιολογικής πείνας και ασθένειας, αδιαφορώντας για την ασθένεια που προέρχεται από την παραμέληση της γλώσσας. Μη γνωρίζοντας; πως και οι λέξεις φλέβες είναι και μέσα τους αίμα τρέχει (Γ. Ρίτσος). Όμως η μετάγγιση του αίματος αυτού είναι αναγκαίο να προέρχεται από την ίδια ομάδα αίματος∙ δηλαδή την αρχαία Ελληνική…

Πρόσθετες σημειώσεις- κρίσεις- αναφορές

* βλ. το βιβλίο ΜΙΛΑ ΜΟΥ ΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑ Φοίβος Παναγιωτίδης Παν/μιακές εκδόσεις Κρήτης 2014

** βλ. Κ. Ν. ΣΑΘΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ – ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ          1870 Ανατύπωση εκδόσεις Ι. Χιωτέλλη Αθήναι 1969

Να επισημάνουμε δε, πως ο ίδιος αναφέρεται στον πρόλογο τού εν λόγω βιβλίου στην άποψη του σοφού Γερμανού Μένδελσων Βαρθόλδη, γράφων δια την ιστορίαν του ζητήματος τούτου, ότι «από της εποχής των Μακεδόνων και των Ρωμαίων μέχρι της Αραβικής και της Οθωμανικής κατακτήσεως…η ξένη αύτη επίδρασις ουδέποτε υπήρξε τοσούτον τελεσφόρος ή ολεθρία όσον εις άλλας γλώσσας. Άλλη η σχέσις της ιταλικής προς την λατινικήν και άλλη της καθωμιλουμένης προς την αρχαίαν ελληνικήν …Η ελληνική τουναντίον ουδέποτε υπήρξε γλώσσα νεκρά ως η λατινική, αλλ’ ελαλείτο και επί των ζοφερών της αμαθείας και της ταπεινώσεως αιώνων.»

*** Εκτός από τη θέση αυτή του Οδυσσέα Ελύτη, να αναφέρουμε και τις θέσεις- απόψεις στο ίδιο μήκος κύματος, του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος πιστεύει «ακραδάντως, ότι η δημοτική είναι μία γλώσσα ελληνική, αύτη η αρχαία εν τη εξελίξει την οποίαν υπέστη». Το ίδιο πιστεύει και ο Νίκος Εγγονόπουλος «ότι η Ελληνική είναι μία. Η αρχαία, η νεωτέρα, οι ντοπιολαλιές είναι η γλώσσα μία».

Τέλος, να σταματήσουμε (αφού θεωρώ ανώφελο να συνεχίσουμε) με τη γνώμη τού Γ. Σεφέρη που αναφέρει στις «Δοκιμές» του (Τ. 1 εκδ. Ίκαρος) ότι, «Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα» που οι λαμπροί καρποί της προέρχονται από το ίδιο έδαφος που τρέφει την ίδια ρίζα και δίδει χυμούς στο αγλαόκαρπο δέντρο της ελληνικής γλώσσας.  

Στο σημείο αυτό να σημειώσω τις «αντιφατικές και ίσως επικίνδυνες απόψεις» του καθηγητή Εμμ. Κριαρά ο οποίος είναι από τους ελάχιστους που πιστεύει πως « η αρχαία γλώσσα είναι άλλη γλώσσα, από την αρχαία ελληνική», και να πω, πως εκτός από κάποια γραμματικά στοιχεία που την διαφοροποιούν από τη σημερινή (π.χ. αριθμοί, ή και σύνταξη), η Ελληνική είναι ίδια, έστω και αν οι Έλληνες «έχουμε την μανία του αρχαϊσμού, η οποία είναι κληρονομιά της καθαρεύουσας.» Απλώς να συμπληρώσω πως δεν είναι άγνωστες λέξεις όπως π.χ: θεός, άγγελος, αγορά, ακμάζω, άδω, μέγας, οίκος, πρώτος, πόλεμος, έκαστος, αμφότεροι, ορώ, ελπίζω, διαπρέπω, δαμάζω, ικετεύω, ζω, αλήθεια, παις και άλλες ων ουκ έστι αριθμός. Αυτές και χιλιάδες ακόμα λέξεις προέρχονται από το δέντρο της Ελληνικής. Αρκεί να ανοίξει κανείς ένα λεξικό της αρχαίας αλλά και της Νέας ελληνικής. Η λογική όμως μας λέει πως πρέπει πρώτα να αποδεχτεί πως το λεξικό είναι εκτός από χρήσιμο, βασικό εργαλείο για καθέναν που θέλει μάθει τις ρίζες της γλώσσας του.  

**** Ο Πλάτων στον «Κρατύλο» (435-436) μάς λέει: «Ός αν τα ονόματα επίσταται, επίσταται και τα πράγματα» εννοώντας ό,τι υπάρχει σχέση σημαίνοντος και σημαινομένου. Και ο Αριστοτέλης στην «Ρητορική» επιβεβαιώνει: «Ο λόγος, εάν μη δηλοί, ου ποιήσει το εαυτού έργον».  

***** «Να μαθαίνουμε ελληνικά, επειδή αποτελούν εργαλείο πνευματικής ανάπτυξης, επειδή ανοίγουν τρόπο σκέψης…» επισημαίνει η Γαλλίδα ακαδημαϊκός Ζακλίν ντε Ρομιγύ. Για να μάθεις όμως κάτι (και εν προκειμένω ελληνικά) χρειάζεται εκτός από τον τρόπο και κόπος…και δυστυχώς η εποχή μας χαρακτηρίζεται ως εποχή τής ήσσονος προσπάθειας∙ δηλ. της μικρότερης, λιγότερης προσπάθειας που ουσιαστικά οδηγεί στην αμάθεια.

****** Η ιστορία μάς δείχνει πως οι Λατίνοι όχι μόνο αγαπούσαν τα ελληνικά γράμματα, αλλά εμιμήθηκαν τα πάντα∙ όπως μουσική, ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο, γλώσσα, νομική επιστήμη και όλα τα είδη των επιστημών. Ακόμα και τα ονόματά τους ήσαν ελληνικά. Αυτά και άλλα πολλά που χρειάζονται ιδική μελέτη, αποδεικνύουν γιατί η λατινική είναι σήμερα νεκρή γλώσσα.

▪ Εντελέχεια = η πληρότητα του τέλους                                                                                            

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.