«Παραμένω παιδί στις μέρες του κορωνοϊού»

Το 2ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων Χίου διοργάνωσε την περασμένη Τετάρτη, 6 Οκτωβρίου ενημερωτική εκδήλωση με θέμα: «Παραμένω παιδί στις μέρες του κορωνοϊού».

Η εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στον προαύλειο χώρο της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης «Κοραής», είχε θέμα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά εν καιρώ πανδημίας.

Στους  γονείς και κηδεμόνες που παρευρέθηκαν μίλησαν οι: Ελένη Τσατσαρώνη – Νικολούδη, Ψυχολόγος – Εκπαιδευτικός Ba, Ma, MSc, PhD και Μαριαλένα Π. Καλυμνιού, Παιδίατρος Md, MSc.

Παρακάτω, ακολουθούν αποσπάσματα και από τις δύο ομιλίες:

ΕΛΕΝΑ ΤΣΑΤΣΑΡΩΝΗ

1. Δημοσιονομική κρίση και μετά κορωνοϊός

Άγχος, θλίψη, θυμός, φόβος, ανασφάλεια, κατάθλιψη, θυμός, πανικός, απογοήτευση, ανία, ανησυχία, οργή, στεναχώρια, έλλειψη προσωπικής επαφής: είναι μερικές από τις λέξεις που σύμφωνα με έρευνες χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να εκφράσουν τα συναισθήματα και την κατάστασή τους. Κοινά και για τις δύο περιόδους κρίσης.

Μιλώντας για τα συναισθήματα: Σύμφωνα με τους Kitayama & Markus (1995), εάν τα συναισθήματα είναι πολιτισμικά και κοινωνικά προϊόντα, τότε πολιτισμικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες θα πρέπει να ρυθμίζουν τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι τα εκφράζουν.

Οι Shiraev&Levy (2015) υποστηρίζουν ότι ο πολιτισμός μπορεί να επηρεάσει τις ψυχικές διαταραχές σε πέντε τουλάχιστον, περιοχές. 

Στην υποκειμενική εμπειρία του ατόμου, όπου περιλαμβάνονται οι γνώσεις για τα ψυχολογικά προβλήματα, στους τρόπους με τους οποίους τα άτομα εξηγούν και εκφράζουν τα συμπτώματα, σύμφωνα με τους κανόνες εκδήλωσης του πολιτισμού τους, στον τρόπο που οι διαταραχές διαγιγνώσκονται, στον τρόπο θεραπείας των συμπτωμάτων και στις αρχές που στηρίζεται η έκβαση για τα αποτελέσματα της θεραπείας.

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η Ελλάδα, ήδη, από τις αρχές της δεκαετίας, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης βρέθηκε σε μια ευάλωτη και δύσκολη θέση σε θέματα ψυχικής υγείας και δομών πρόνοιας και ψυχικής υγείας. Στην επιβαρυμένη αυτή κατάσταση ήρθαν, σχεδόν ταυτόχρονα, να προστεθούν και οι συνέπειες του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος (Μαδιανός, 2013) και της πανδημίας.

Τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων που πλήττονται πρώτες από μια τέτοιου είδους δύσκολη κατάσταση είναι η φτώχεια και οι ομάδες των ήδη, ψυχικά νοσούντων, εξαιτίας της έκπτωσης στη λειτουργικότητάς τους (Jin, Shah & Svoboda, 1995). 

Ανάμεσα στους κύριους λόγους που αυξάνουν την εμφάνισή της αναφέρονται οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, ο διαφορετικός τρόπος ζωής, η κακή ποιότητα υγειονομικής περίθαλψης (Demyttenaere etal., 2006). 

Ενδεικτικά, τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται αύξηση κατά 35% στην κατανάλωση αντικαταθλιπτικών, 22% στις αυτοχειρίες, ενώ, μεγάλη αύξηση παρατηρείται στην εμφάνιση ψυχικών και λοιμωδών νόσων, χρήσεως αλκοόλ και ναρκωτικών, με τη ζήτηση υπηρεσιών ψυχικής υγείας από τους πολίτες, να εκτοξεύεται στο 120% (Μαδιανός, 2013).

Συμπέρασμα: οι επιπτώσεις της πανδημίας σε ψυχολογικό επίπεδο ήρθαν να προστεθούν σε μια ήδη, επιβαρυμένη ψυχολογικά ελληνική κοινωνία. Έφερε στην επιφάνεια και πυροδότησε υπάρχοντα προβλήματα και δυσλειτουργίες.

2. Τι είναι η ψυχολογική διαταραχή. Τι είναι φυσιολογικό και τι όχι;

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (APA, 2013) ορίζει την ψυχική διαταραχή ως ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από κλινικά σημαντική διατάραξη της γνωστικής λειτουργίας, της συναισθηματικής ρύθμισης ή της συμπεριφοράς που αντανακλά μια δυσλειτουργία στην υποκειμενική, βιολογική, ψυχολογική ή αναπτυξιακή λειτουργικότητα.

Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι, ο πολιτισμός μπορεί να παίξει το ρόλο ενός φίλτρου, δηλαδή, ο ορισμός της διαταραχής να υπόκειται σε ερμηνείες βασισμένες σε αξιολογικές κρίσεις που μπορεί να ποικίλουν από πολιτισμό σε πολιτισμό (Satcher, 2000). 

3. Ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά

Τα ποσοστά της κατάθλιψης και του άγχους μεταξύ των παιδιών και των νέων στο δυτικό πολιτισμό, αυξάνονται σταθερά τα τελευταία 50-70 χρόνια. Αυτή η αυξημένη ψυχοπαθολογία δεν είναι το αποτέλεσμα των αλλαγών των διαγνωστικών κριτηρίων αλλά παραμένει ακόμα και όταν οι μετρήσεις και τα κριτήρια είναι σταθερά (Πανεπιστήμιο San Diego).

Οι αλλαγές φαίνεται να έχουν να κάνουν πολύ περισσότερο με τον τρόπο που οι νέοι βλέπουν τον κόσμο, από ό,τι με τον τρόπο που ο κόσμος πραγματικά είναι.

Ένα πράγμα που γνωρίζουμε για το άγχος και την κατάθλιψη είναι ότι συσχετίζονται σημαντικά με την αίσθηση του ελέγχου ή της έλλειψης ελέγχου των ανθρώπων επί τη δικής τους ζωής. Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι είναι υπεύθυνοι για τη μοίρα τους, είναι λιγότερο πιθανό να έχουν άγχος ή κατάθλιψη από εκείνους που πιστεύουν ότι είναι θύματα των περιστάσεων πέρα από τον έλεγχό τους.

Σύμφωνα με έρευνες, η ανταπόκριση του παιδιού σε μια κατάσταση κρίσης εξαρτάται από προηγούμενη έκθεσή του σε κατάσταση συναγερμού, τη σωματική και ψυχολογική του υγεία, τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της οικογένειας και το πολιτισμικό υπόβαθρο.

Έρευνες δείχνουν, επίσης, ότι καταστάσεις κρίσης έχουν αρνητική επίδραση στην ψυχολογική ευημερία των παιδιών. Άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή.

Πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα και στο Πακιστάν σε παιδιά και εφήβους ανέφερε ευερεθιστότητα, διάσπαση προσοχής, συναισθηματική εξάρτηση και φόβος ότι κάποιο μέλος της οικογένειας μπορεί να κολλήσει τη νόσο.

Φίλοι, κοινωνικότητα, έλλειψη προσωπικού χώρου, ενδοοικογενειακή βία. Πολλές από τις αναμενόμενες συνέπειες της καραντίνας και των σχετικών με τη σωματική και την κοινωνική απόσταση αποτελούν από μόνες τους σημαντικούς παράγοντες ανάδυσης ζητημάτων ψυχικής υγείας.

4. Αντιμετώπιση των συνεπειών

Ανάλογα το αναπτυξιακό στάδιο

Ψυχική Ανθεκτικότητα

Η καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας για την αντιμετώπιση και τη διαχείριση, των καταστάσεων κρίσης αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στοιχείο. Η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα, ένα άτομο ή μια κοινότητα να παραμένουν αναλλοίωτα σε δυνητικά μεταμορφωτικές συνθήκες (Wieland & Wallenburg, 2013), δηλαδή, η αντοχή στις πιέσεις και τους παράγοντες που θεωρούν αντίξοους και αρνητικούς. Σύμφωνα με τον Papadopoulos (2018) υπάρχουν πέντε τύποι ανθεκτικότητας:

• Η σταθερότητα (stability) αναφέρεται στη διατήρηση θετικών ιδιοτήτων που υπήρχαν πριν από την έκθεση σε αντιξοότητες.
• Η ευελιξία (agility) συνεπάγεται την εύκολη και γρήγορη επιστροφή στην προηγούμενη ισορροπία του ατόμου.
• Η αντοχή/ανεκτικότητα (tolerance) αφορά στη δυνατότητα να αντέχουν διάφορες αποσταθεροποιητικές επιδράσεις, που επιβάλλονται από τις αντιξοότητες, ενώ περιορίζουν τις αρνητικές συνέπειές τους.
• Η ευκαμψία (flexibility) αναφέρεται στην εύκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες και πραγματικότητες.
• Η διεργασία μετασχηματισμού-μεταμόρφωσης (transformation), που αφορά στην ανάπτυξη νέων τρόπων ύπαρξης στη νέα πραγματικότητα.

Η ανθεκτικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό που μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις, να επηρεαστεί από διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες και να διευκολυνθεί, μέσω της κατάλληλης υποστήριξης (Wright, Masten & Narayan, 2013).Ένας από τους παράγοντες που συμβάλουν στην καλλιέργειά της ανθεκτικότητας είναι η επίγνωση της ολότητας, δηλαδή, η υπενθύμιση στο άτομο ότι είναι μέρος ενός συνόλου, ενός ευρύτερου πλαισίου. 

Είναι γεγονός ότι, οι κάθε είδους περιβαλλοντικές αλλαγές δεν επηρεάζουν αποκλειστικά και μόνο το άτομο ως μονάδα, αλλά, την οικογένεια και την κοινότητα. Πρόκειται για ένα ζήτημα κυκλικής αιτιότητας, όπου κάθε μέλος ενός συστήματος επηρεάζει τα υπόλοιπα και επηρεάζεται από αυτά (Boszormenyi-Nagy&Spark, 1973).

5. Οδηγίες: τι λένε οι γονείς στα παιδιά;

• Συνθήκες ειλικρίνειας, ανάλογα το αναπτυξιακό στάδιο (π.χ. έφηβοι) και τις ιδιαιτερότητες του παιδιού (ειδικές περιπτώσεις, ανάγκες), υποστηρικτικό κλίμα, εμπιστοσύνη, καθησυχάζουμε, αίσθημα ασφάλειας, ανακούφιση, δοκιμασία (στα χέρια μας πώς θα τη διαχειριστούμε), αυτοπειθαρχία, γιατί οι γονείς και οι «σημαντικοί άλλοι» είναι πρότυπα για τα παιδιά
• Ασφαλείς πληροφορίες, όχι πολλή τηλεόραση και ειδήσεις
• Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος σε αυτό που νιώθουν: να εκφράζουν τα συναισθήματά τους
• Ποιοτικός χρόνος, ρουτίνες, υγιεινός τρόπος ζωής, άγγιγμα
• Υγιεινή, φυσική δραστηριότητα
• Επαφή με φίλους, παππούδες (π.χ. τηλέφωνο)
• Οθόνες, ψευδείς ειδήσεις
• Ψυχραιμία, άγχη, φόβοι, θλίψη, θυμό, πυροδότηση συγκρούσεων
• Απώλεια, πένθος, διαζύγιο
• Ψυχιατρική βοήθεια
• Το ελεύθερο παιχνίδι και η εξερεύνηση είναι, ιστορικά, ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν να λύνουν τα προβλήματά τους, να ελέγχουν τις ζωές τους, να αναπτύσσουν τα δικά τους συμφέροντα και να γίνουν υπεύθυνα για την επιδίωξη των δικών τους συμφερόντων. Απευθύνεται προς τους εσωτερικούς και όχι τους εξωγενείς στόχους.
• Φυσική δραστηριότητα, μικροεργασίες. Έρευνες υποστηρίζουν ότι, τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης μπορούν να βελτιωθούν μέσω της ΦΔ και ταυτόχρονα μπορεί να μετριαστεί η αύξηση βάρους –που σχετίζεται με τη λήψη ψυχοφαρμάκων– σε συνδυασμό φυσικά με διατροφικές παρεμβάσεις και εκπαίδευση δεξιοτήτων ζωής.

ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΚΑΛΥΜΝΙΟΥ

• Είναι γνωστό ότι τα παιδιά και οι έφηβοι όταν μολυνθούν από τον SARS-CoV-2 συνήθως δεν εμφανίζουν συμπτώματα ή εκδηλώνουν ήπια νόσο. Στην αρχή της πανδημίας, οι παιδίατροι καθησυχάζαμε τους γονείς λέγοντας ότι τα παιδιά δεν κολλάνε εύκολα και αν κολλήσουν, δε μεταδίδουν εύκολα. Αυτό όμως άλλαξε με την έλευση της μετάλλαξης Δέλτα (B.1.617.2 Variant) που εμφανίζει ιδιαίτερα αυξημένη μεταδοτικότητα σε σύγκριση με το στέλεχος Α. Στην Ελλάδα, την περίοδο Ιανουαρίου- Απριλίου 2021, τα παιδιά και έφηβοι αποτελούσαν το 7% του συνόλου των κρουσμάτων, ενώ τον Αύγουστο το ποσοστό ανήλθε στο 20%. 
• Η νόσος μπορεί να εμφανίσει και στα παιδιά σοβαρές επιπλοκές, όπως το πολυσυστηματικό φλεγμονώδες σύνδρομο MIS-C, με συχνότητα στις ΗΠΑ 1:1000 παιδιά. Εκδηλώνεται 2-8 εβδομάδες μετά την οξεία λοίμωξη και εμφανίζει θνητότητα 1-2%. Επίσης τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες μπορούν να εμφανίσουν σύνδρομο long COVID, για μήνες, ακόμη και μετά από ήπια νόσηση, που περιλαμβάνει πολλαπλά συμπτώματα: βήχα, εξανθήματα, κόπωση, ναυτία, κεφαλαλγία, δυσκολία συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου κ.α. Η μυοκαρδίτιδα και η περικαρδίτιδα αποτελούν επίσης επιπλοκές της νόσου στα παιδιά. Τις καταστάσεις αυτές το ευρύ κοινό τις έχει συνδέσει λανθασμένα μόνο με τα mRNA εμβόλια, καθώς έχουν καταγραφεί ως σπάνια επιπλοκή τους, φαίνεται όμως ότι η πιθανότητα εμφάνισης μυοκαρδίτιδας μετά από νόσηση είναι πολλαπλάσια. Σημαντικές είναι επίσης οι επιπλοκές από τον ψυχισμό, η εξάρτηση από την τεχνολογία, η παχυσαρκία και οι διαταραχές λιπιδίων που δυστυχώς παρατηρούμε όλο και περισσότερο στα ιατρεία, απότοκοι μιας μακράς περιόδου τηλεκπαίδευσης, καραντίνας και έλλειψης σωματικής άσκησης. 
• Από τον φαύλο αυτό κύκλο, μόνο τα εμβόλια μπορούν να μας βγάλουν. Συχνά, ακούμε κόσμο να λέει ‘ας νοσήσω, είμαι δυνατός, δε βάζω εμβόλιο’. Η φυσική νόσηση όμως, μπορεί να προκαλέσει μια ανεξέλεγκτη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και ένα υγιές κατά τα άλλα άτομο, να νοσήσει βαριά, να διασωληνωθεί, να εμφανίζει μακροχρόνιες επιπλοκές. Αντίθετα, τα εμβόλια προάγουν μια ασφαλή και ελεγχόμενη ανοσιακή απάντηση, εξασφαλίζοντας κατά 95% ότι το άτομο δε θα νοσήσει σοβαρά και δε θα χρειαστεί νοσηλεία. Τα εμβόλια φάνηκαν επίσης να λειτουργούν και έναντι των μεταλλάξεων που είδαμε έως σήμερα, προστατεύοντας από σοβαρή νόσηση. Η διάρκεια επίσης της προστασίας μετά από φυσική νόσηση, φαίνεται να είναι μικρότερη, ειδικά σε άτομα που νόσησαν ελαφρά, κάνοντας έτσι δυνατή την επαναμόλυνση από άλλα στελέχη του ιού. 
• Εμβόλια στα παιδιά:
  Από τον Μάιο μέχρι και το τέλος Σεπτεμβρίου, οι ΗΠΑ κατέγραψαν 13 εκατομμύρια εμβολιασμών με mRNA εμβόλια σε άτομα 12-18 ετών. Στην Ευρώπη, στο ίδιο διάστημα, εμβολιάστηκε πλήρως το 10.9% των εφήβων. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μετά τον εμβολιασμό, που καταγράφονται πλήρως, αφορούσαν κυρίως πόνο στο σημείο της ένεσης, πυρετό, κόπωση, συμπτώματα παρόμοια με όσα βλέπουμε και σε ενήλικες. Η σοβαρότερη ανεπιθύμητη ενέργεια, ήταν η μυοκαρδίτιδα, που στις ΗΠΑ φαίνεται να αφορά 4,3-7,1/100.000 δόσεις αγόρια, όλα τα περιστατικά είχαν καλή έκβαση, αντιμετωπίστηκαν με απλά αντιφλεγμονώδη και κατά μέσο όρο χρειάστηκαν νοσηλεία 1-2 ημέρες. Η πιθανότητα εμφάνισης μυοκαρδίτιδας σε αγόρια 12-17 ετών φαίνεται να είναι 6 φορές μεγαλύτερη μετά από φυσική νόσηση.
• Η πλάστιγγα λοιπόν γέρνει υπέρ του εμβολιασμού των εφήβων. Ο εμβολιασμός θα μειώσει τον ατομικό κίνδυνο νόσησης και εμφάνισης επιπλοκών, τα παιδιά θα μπορέσουν να συνεχίσουν την σχολική και εξωσχολική τους ζωή χωρίς τον φόβο σοβαρής νόσησης, μειώνεται ο κίνδυνος μετάδοσης στο οικογενειακό περιβάλλον (μην ξεχνάμε τους άνω των 60 που φαίνεται να μην απάντησαν τόσο καλά μετά από δύο δόσεις εμβολίου και χρειάζονται και τρίτη δόση). 
• Κάθε πότε θα χρειάζεται να κάνουμε εμβόλιο;
• Για την ώρα, οι μελέτες παγκοσμίως δείχνουν καλούς τίτλους αντισωμάτων μέχρι και 6 μήνες μετά από τον εμβολιασμό με 2 δόσεις. Η απάντηση φαίνεται να είναι καλύτερη όσο μικρότερη είναι η ηλικία του εμβολιαζόμενου. Έπειτα, ο τίτλος φαίνεται να πέφτει και γι αυτό έχει αποφασιστεί για συγκεκριμένες ομάδες ο εμβολιασμός με αναμνηστική δόση. 

Συμπεράσματα:

• Τα εμβόλια είναι ασφαλή, εμπιστευτείτε τα 
• Μην ξεχνάτε τα μέτρα προφύλαξης
• Μάσκες, αντισηπτικά, πλύσιμο χεριών τακτικά
• Αποφυγή κλειστών χώρων όταν δεν είναι απαραίτητο 
• Αποφυγή πάρτυ!
• Να γίνονται όντως τα self test 
• Η νόσηση έχει πάψει να είναι ταμπού, λέμε την αλήθεια αν νοσήσουμε και ειδοποιούμε έγκαιρα όλες τις επαφές μας

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.