Μιλά στη LiFO ο καθηγητής στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών Αριστείδης Χατζής. Το βιβλίο του με τίτλο «Ο ενδοξότερος αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
— Γιατί η Σφαγή της Χίου το 1822 αποτελεί ένα από τα εμβληματικά γεγονότα της Επανάστασης;
Φυσικά, λόγω του μεγέθους της απάνθρωπης καταστροφής, αλλά κυρίως γιατί συγκλονίζει την Ευρώπη. Η Χίος είναι γνωστή στην Ευρώπη, είναι ένα πλούσιο νησί που παράγει τα αγαθά (μετάξι, μαστίχα) τα οποία απολαμβάνουν οι Ευρωπαίοι αστοί αλλά και το χαρέμι του Σουλτάνου. Τις ίδιες ημέρες πραγματοποιείται μεγάλη σφαγή στη Νάουσα, αλλά δεν γίνεται εξίσου γνωστή, δεν περιγράφεται στις ευρωπαϊκές εφημερίδες με τις λεπτομέρειες που θα δει κανείς για τη Χίο, στις περισσότερες δεν αναφέρεται καν. Η καταστροφή έχει σοβαρές οικονομικές συνέπειες που θα συνταράξουν και ευρωπαϊκούς εμπορικούς οίκους. Η διασπορά της Χίου είναι ισχυρή, οι Χιώτες έμποροι φροντίζουν να ενημερωθεί η κοινή γνώμη, π.χ. στο Λονδίνο. Η Χίος είναι γνωστή και για την πνευματική παραγωγή της. Θυμίζω ‒κι αυτό είναι κάτι που θα βρείτε στο βιβλίο μου‒ πως τον Ιούνιο του 1820 το «Scots Magazine» έχει ένα ολόκληρο ρεπορτάζ για τη Σχολή της Χίου και την πλούσια μεγάλη βιβλιοθήκη της. Κάνει, επίσης, αρκετές αναφορές στον Αδαμάντιο Κοραή. Πολλοί Ευρωπαίοι θυμούνται ότι η Χίος είναι το νησί του Αναστάσιου, δηλαδή του ήρωα του ομώνυμου αγγλικού μυθιστορήματος του Thomas Hope, που το 1820 γίνεται πανευρωπαϊκό best seller. Οι Ευρωπαίοι σοκάρονται γιατί έχουν την εικόνα ενός νησιού που ευημερεί, είναι πλούσιο και όμορφο, αλλά τώρα έχει μετατραπεί σε κρανίου τόπο. Διαβάζουν φοβερές ιστορίες για νέες λευκές γυναίκες από πλούσιες χριστιανικές οικογένειες που πουλιούνται στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Αυτή την εικόνα τη χρησιμοποιούν έντεχνα οι φιλέλληνες για να προκαλέσουν την οργή των αναγνωστών π.χ. των βρετανικών εφημερίδων, ακόμα και των αμερικανικών («Τίποτα δεν πρέπει να ειπωθεί πλέον από την αγγλική κυβέρνηση για την αδικία της αφρικανικής δουλείας. Τώρα υπάρχουν χριστιανοί σκλάβοι. Υπάρχουν καλλιεργημένες και πολιτισμένες οικογένειες που μεταφέρονται στη σκλαβιά από τη νόμιμη κυβέρνηση της Τουρκίας», γράφει μια βρετανική εφημερίδα). Η εικόνα αυτή θα επιβεβαιωθεί όταν θα φτάσουν οι πρώτοι πρόσφυγες (κυρίως ορφανά) σε χώρες της δυτικής Ευρώπης. Τα ορφανά παιδιά έχουν εξαγοράσει Γάλλοι και Βρετανοί διπλωμάτες, καπετάνιοι, αξιωματούχοι κ.ά. Οι φιλέλληνες, λοιπόν, όχι μόνο εκμεταλλεύονται το γεγονός για να βοηθήσουν τον Αγώνα των Ελλήνων αλλά και για να ξεχαστεί η σφαγή στην Τριπολιτσά. Επιπλέον συντηρούν τη μνήμη, επανερχόμενοι στα κείμενά τους στο γεγονός και στις λεπτομέρειες με κάθε ευκαιρία. Θα προστεθεί και ο πίνακας του Ντελακρουά και η Χίος θα αποτελέσει σύμβολο του Αγώνα των Ελλήνων. Θα βρίσκεται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης μέχρι το 1826 και την Έξοδο του Μεσολογγίου, που επίσης θα συνταράξει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.
— Τι μας μαθαίνει η καταστροφή της Χίου ως αντικείμενο ιστορικής μελέτης;
Μας μαθαίνει πάρα πολλά. Καταρχάς, μας βοηθά να κατανοήσουμε τις διαφοροποιήσεις στην εμπειρία της κατακτημένης κοινωνίας. Η Χίος είναι μία από τις πλέον ευημερούσες περιοχές στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Από την άλλη, μας βοηθά να αντιληφθούμε τις διαφορές στους τρόπους ένταξης στην Επανάσταση. Οι κάτοικοι της Χίου δεν ήθελαν να συμμετάσχουν γιατί ήταν προφανές πως ήταν αδύναμοι, άπειροι και ευάλωτοι. Υποχρεώθηκαν να ενταχθούν στην Επανάσταση για έναν μήνα κι αυτό ήταν αρκετό για να τιμωρηθούν παραδειγματικά από τον Σουλτάνο. Αυτοί που τους έμπλεξαν στην Επανάσταση δεν τους υπερασπίστηκαν, ουσιαστικά τους εγκατέλειψαν στο έλεος των Οθωμανών. Η Χίος υποχρεώθηκε να μπει στην Επανάσταση από έναν συνδυασμό ανορθολογικού επαναστατικού μαξιμαλισμού και της ελπίδας ότι θα μπορέσει η Επανάσταση ή κάποιοι επαναστάτες να επωφεληθούν από τα πλούτη της. Ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα είναι η μεταχείριση των προσφύγων από τη Χίο στην επαναστατημένη Ελλάδα. Η περιγραφή του νεαρού Σταμάτη Σέρμπου είναι συγκλονιστική.
— Στο βιβλίο σας γράφετε ότι η καταστροφή του νησιού ήταν ένα ακόμη λάθος του Σουλτάνου. Τι σας οδήγησε σε αυτό το συμπέρασμα;
Ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Αδαμάντιος Κοραής στην αλληλογραφία τους συνήθιζαν να χαρακτηρίζουν τον Σουλτάνο ως τον καλύτερο «σύμμαχο» των Ελλήνων, διότι ενεργούσε συχνά αδιαφορώντας για τις πολιτικές συνέπειες, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι οι εξεγερμένοι είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό με τους κατοίκους των ευρωπαϊκών δυνάμεων, τη θρησκεία. Ενώ οι αυλές και οι κυβερνήσεις ήταν διατεθειμένες να κάνουν τα στραβά μάτια στη σκληρή στρατιωτική κατάπνιξη της Επανάστασης, δεν θα μπορούσαν εύκολα να αδιαφορήσουν για την εκτέλεση του Πατριάρχη, για γενικευμένες σφαγές άμαχου πληθυσμού και μάλιστα σε περιοχές που δεν συμμετείχαν στην Επανάσταση, για μαζικά εγκλήματα όπως η καταστροφή της Χίου και βάρβαρες πρακτικές όπως το σκλαβοπάζαρο. Επιπλέον, η Ελληνική Επανάσταση είχε κινητοποιήσει την κοινή γνώμη στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γαλλία, ενώ η Χίος ή αργότερα το Μεσολόγγι χρησιμοποιήθηκαν πολύ αποτελεσματικά από το φιλελληνικό κίνημα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε ούτε τα μέσα ούτε την εμπειρία να αντιμετωπίσει τους φιλέλληνες στην ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, την οποία οι τελευταίοι, ιδίως οι φιλελεύθεροι, έλεγχαν σχεδόν πλήρως.
— Πόσο καταλυτική υπήρξε η διεθνής κατακραυγή για τις θηριωδίες των Οθωμανών στο νησί;
Στο βιβλίο μου θα δείτε δύο κύρια άρθρα δύο σημαντικών βρετανικών φιλελεύθερων εφημερίδων, της «Morning Chronicle» και της «Guardian», με θέμα τη Χίο. Οι εφημερίδες προτείνουν την οργάνωση σταυροφορίας κατά των Οθωμανών με αφορμή τα γεγονότα στη Χίο. Αυτό ίσως ακούγεται ως μια ρητορική αντίδραση, αλλά η «Morning Chronicle» θα κάνει ένα βήμα παραπάνω: θα ζητήσει άμεση στρατιωτική παρέμβαση των Ρώσων («η πιο ειλικρινής επιθυμία κάθε φιλελεύθερου»). Όσες/-οι γνωρίζουν την ιστορία του Ανατολικού Ζητήματος, τη διπλωματική ιστορία της μεταναπολεόντειας Ευρώπης, ακόμα και την απέχθεια των φιλελεύθερων Βρετανών για την απολυταρχική Ρωσία, θα αντιληφθούν το μέγεθος της υπέρβασης που οφείλεται στο μέγεθος του σοκ που υπέστη η Ευρώπη από τα νέα της καταστροφής.
— Στο βιβλίο σας αναφέρετε και κάτι το οποίο ήταν άγνωστο μέχρι τώρα, ότι οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν ρουκέτες Κόνγκριβ. Θα θέλατε να μας το σχολιάσετε;
Η ρουκέτα Κόνγκριβ ήταν ένα είδος ρουκέτας που σχεδίασε ο Βρετανός εφευρέτης Ουίλιαμ Κόνγκριβ το 1804. Η «Morning Chronicle» είχε δώσει έμφαση στο θέμα σε ειδικό ρεπορτάζ της για τη σφαγή. Διαβάζουμε εκεί: «Ειλικρινά ελπίζουμε, για την τιμή του έθνους μας, να μην επιβεβαιωθεί η πληροφορία ότι οι Τούρκοι προμηθεύτηκαν τις ρουκέτες Κόνγκριβ από εμάς». Στο κύριο άρθρο της, στο οποίο ήδη αναφέρθηκα, διαβάζουμε: «Αν η πληροφορία αποδειχτεί αληθινή, κάθε βρετανική καρδιά θα γεμίσει με αγανάκτηση. Με αυτόν τον τρόπο οι “νόμιμοι” Τούρκοι, οι φίλοι της βαρβαρότητας και συνεπώς του τωρινού ευρωπαϊκού συστήματος [εννοούν την Ιερά Συμμαχία και το σύστημα των συνεδρίων των πέντε Μεγάλων Δυνάμεων] εξόντωσαν τους επαναστάτες υποτελείς τους – τους Έλληνες Χριστιανούς, που οι πρόγονοί τους εκπολίτισαν τον κόσμο». Νομίζω ότι η ευαισθησία των Βρετανών όσον αφορά τη χρήση βρετανικών όπλων σε μαζικά εγκλήματα στην Ανατολή δεν ήταν καθόλου δεδομένη εκείνη την εποχή.
(Πηγή: LIFO)
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
