Η ιστορία της Χίου αποτελεί μια αέναη ακροβασία ενός νησιωτικού λαού ανάμεσα στα ειρηνικά έργα του εμπορίου της θάλασσας και τις διαρκείς απειλές από τον περιβάλλοντα γεωγραφικό χώρο. Από την αρχαιότητα οι Χιώτες ήταν ονομαστοί έμποροι και ναυτίλοι. Οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής τους ζήλευαν για την ευημερία και τον πλούτο που έφερναν στο νησί, τους θαύμαζαν όμως κιόλας, γιατί́ ήταν νομοταγείς και συνεπείς στις εμπορικές συναλλαγές τους. Για να επιδοθεί όμως ένας λαός με επιτυχία και διάρκεια σε οικονομικές δραστηριότητες, δεν αρκεί μόνο η ναυτοσύνη και το εμπορικό δαιμόνιο. Χρειάζεται και προστασία από έξωθεν κίνδυνους, ιδιαίτερα για ένα μικρό́ νησί́ όπως η Χίος, με καίρια θέση σε σταυροδρόμι θαλάσσιων δρόμων και πολιτισμών.
Οι Χιώτες, λαός από τη φύση του φιλήσυχος και ειρηνικός, ήταν αναγκασμένοι να αναπτύξουν και ανάλογη πολιτική και στρατιωτική ισχύ, είτε μόνοι τους είτε συνασπιζόμενοι με γειτονικούς λαούς. Η Ιωνική Συμπολιτεία πριν από τους Μηδικούς πολέμους και η Αθηναϊκή Συμμαχία κατά την κλασική εποχή αποτελούν τρανά παραδείγματα. Ομως, η Ιστορία διδάσκει ότι η ακμή και η παρακμή των λαών και των πολιτισμών τους εναλλάσσονται, οι πολιτικές ισορροπίες αργά ή γρήγορα ανατρέπονται και το τίμημα να βρεθεί ένας λαός σε λάθος στρατόπεδο, βαρύ. Μοιραία λοιπόν, από πολύ νωρίς, η ιστορία της Χίου συνδέθηκε με συνεχείς κατακτήσεις από εισβολείς. Άλλοι κατέφθαναν με καλές προθέσεις για την ευημερία του νησιού, άλλοι με δίψα για σφαγή, λεηλασία και καταπίεση. Με τους αιώνες αναπτύχθηκε στο DNA του Χιώτη το στοιχείο της επιβίωσης, με επακόλουθο την κάθε συμφορά για το νησί να διαδέχεται ανασυγκρότηση και ευημερία. Το μαρτυρεί η μεγάλη ακμή της Χίου κατά τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Παράλληλα, στο έμφυτο εμπορικό δαιμόνιο των Χίων προστέθηκαν από γενιά σε γενιά οι αρετές της σύνεσης και της διορατικότητας, ψυχικά γνωρίσματα όσων επιχειρούν πέρα από τα στενά όρια του τόπου τους. Οι αρετές αυτές χαρακτηρίζουν μέχρι και σήμερα τους παραδοσιακούς Χιώτες πλοιοκτήτες και γενικότερα όσους Χιώτες επιχειρούν μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον του διεθνούς εμπορίου. Φθάνοντας στο χρονικό ορόσημο της εισβολής των Οθωμανών στο νησί (1566), διαπιστώνουμε ότι οι Χιώτες τους δέχτηκαν με συγκρατημένη ανακούφιση, μετά τη στυγνή κυριαρχία δυόμισι αιώνων από τους Γενουάτες και την οικονομική αφαίμαξη του νησιού από τη Maona τους. Χάρις στην τεχνογνωσία και τις επιδόσεις τους στη ναυτοσύνη, στη ναυπηγική τέχνη και το θαλασσεμπόριο, οι υπόδουλοι Χιώτες είχαν πολλά να προσφέρουν στους άναυτους δυνάστες τους. Σε συνδυασμό δε με το θεϊκό δάκρυ της μαστίχας –μονοπώλιο πλέον των Οθωμανών– και το εμπόριο μεταξιού, αποτέλεσαν μοναδικά κίνητρα για την παροχή σημαντικών προνομίων από τον σουλτάνο, με τη μορφή φορολογικών ελαφρύνσεων και ατομικών και θρησκευτικών ελευθεριών, που καθιστούσαν τους Χιώτες εξαιρετικά ευνοημένους σε σύγκριση με τους υπόδουλους αδελφούς τους στον ελλαδικό χώρο. Σαν ελεύθεροι οθωμανοί υπήκοοι, οι Χιώτες ασκούσαν ανενόχλητοι το θαλάσσιο εμπόριο, κυριαρχώντας σταδιακά, μαζί με τους άλλους Ελληνες νησιώτες –κυρίως Υδραίους και Σπετσιώτες– στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα και εκτοπίζοντας από παντού τους Δυτικούς ανταγωνιστές τους.
Κυρίαρχοι του σιτεμπορίου της εποχής, οι Χιώτες απεκόμισαν πλούτο και ευημερία για το νησί, με αποκορύφωμα τη χρυσή εποχή των Ναπολεόντιων πολέμων. Για τη ναυτιλία, τα οικονομικά οφέλη των πολέμων αυτών ήταν τόσο μεγάλα, που κάποιοι καραβοκύρηδες αποσύρθηκαν από την κύρια δραστηριότητά τους ως πλοιοκτήτες κι έγιναν τραπεζίτες, χρηματοδοτώντας τους μικρότερους συναδέλφους τους. Και επειδή οι εμπορικές δραστηριότητες στον διεθνή χώρο φέρνουν, μαζί με τον πλούτο, παιδεία και πολιτισμό, η Χίος, εμπορικό σταυροδρόμι της Ανατολής, έγινε και κοσμοπολίτικη σκάλα για όσους ταξίδευαν από και προς τη Βασιλεύουσα.
Υπό τέτοιες συνθήκες, πώς να συγκρίνει κανείς τη Χίο, με τον εντυπωσιακό πληθυσμό των 117.000 κατοίκων, με την υπόλοιπη Ελλάδα τις παραμονές της Επαναστάσεως. Και πώς να μην αντιληφθεί κάποιος, την ώρα του αναβρασμού σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, την ανησυχία των Χίων, που γνώριζαν καλά ότι με ενδεχόμενη συμμετοχή τους στον γενικό ξεσηκωμό προεξοφλούσαν τη δική τους θανατική καταδίκη, καθώς και όσων η εξέγερση θα εύρισκε ομήρους στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, όπου ο χιακός παράγων ήταν και κραταιός και πολυάριθμος… Η στιγμή όμως τότε δεν ήταν η κατάλληλη. Ετσι εξηγείται και η απουσία οργανωμένης χιακής αρμάδας στις αρχές της Επαναστάσεως, με εξαίρεση τους Ψαριανούς, καθώς και κάποιες μονάδες από τον Βροντάδο, που ενώθηκαν με τους στόλους των άλλων επαναστατημένων νησιών. Αρκούσε ένας σπινθήρας, έναν χρόνο αργότερα, από κάποιους που παρέκκλιναν από τη συμφωνημένη στρατηγική της ουδετερότητας, για να γραφτεί για πολλοστή φορά μοίρα τραγική για όλο το νησί, καθώς και για τα Ψαρά δύο χρόνια αργότερα.
Φιλόδοξος «ελευθερωτής» με το ψευδώνυμο Λυκούργος Λογοθέτης, αμφιλεγόμενη μέχρι σήμερα πολιτική φυσιογνωμία της γειτονικής Σάμου, έκανε απόβαση στις νότιες ακτές του νησιού μαζί με δυόμισι χιλιάδες άθλια εξοπλισμένους ατάκτους και με την υποστήριξη λιγοστών τοπικών γενναίων μαχητών. Η έκρηξη οργής του σουλτάνου για την αποστασία του «χαϊδεμένου» νησιού ήταν άμεση, το ίδιο και η κάθοδος του οθωμανικού στόλου στο νησί για την καταστολή της επανάστασης. Και όσο οι Τούρκοι περίμεναν τον στόλο κλεισμένοι στην ασφάλεια του Κάστρου, οι αγωνιστές του Λογοθέτη, όχι μόνο απέτυχαν να ελευθερώσουν το νησί, αλλά σήκωσαν άγκυρα για Σάμο, βάζοντας τέλος σε μια κακοστημένη, «εισαγόμενη» και –πάνω απ’ όλα– ανεπιθύμητη επανάσταση. Έχοντας κάνει με ανιδιοτέλεια «αυτό που έπρεπε» στην αέναη ακροβασία της μέσα στον χρόνο, η Χίος έπεφτε ξανά στο κενό… Έπρεπε να περάσουν 90 χρόνια για να ενσωματωθεί το νησί πανηγυρικά στη μητέρα Ελλάδα, τότε όμως η στιγμή για την «ιδιαίτερη» Χίο ήταν η σωστή και οι συγκυρίες κατάλληλες. Στο μεσοδιάστημα και μέχρι το νησί να συνέλθει πληθυσμιακά, η ναυτιλία της Χίου είχε ήδη σταθεί ξανά στα πόδια της, με ερείσματα στη χιακή διασπορά της Ευρώπης και τα νέα χιακά κέντρα στην ελεύθερη Ελλάδα – Σύρο και Πειραιά. Παρέμεινε όμως το τραύμα μιας τρομακτικής, όσο και αχρείαστης, σφαγής 40.000 αθώων ψυχών και της αιχμαλωσίας άλλων 52.000, που ούτε η συμπάθεια του φιλελληνικού κινήματος ούτε οι πίνακες του Ευγένιου Ντελακρουά και τα ποιήματα του Βίκτωρος Ουγκώ θα μπορέσουν ποτέ να επουλώσουν.
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
