Κορυφαίος Έλληνας αρχιτέκτονας, αναγνωρισμένος σε εσωτερικό και εξωτερικό, με κτήρια που φέρουν την υπογραφή του να έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, αλλά και σε πολυτεχνικές σχολές της Σουηδίας, ένας πραγματικά πρωτοπόρος δημιουργός, κύριος Έλληνας εκφραστής του καλλιτεχνικού ρεύματος Bauhaus (Μπάουχαους) , αλλά και ο μόνος Έλληνας αρχιτέκτονας που φοίτησε στην περίφημη ομώνυμη Σχολή της Βαϊμάρης, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος ή Jan Despo, όπως ήταν διεθνώς γνωστός, γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1903, όμως σχεδόν αμέσως η οικογένειά του εγκαθίσταται στη Χίο, όπου μεγάλωσε και ολοκλήρωσε τον κύκλο των εγκυκλίων σπουδών του.
Ο αρχιτέκτονας επί το έργον
Στη Σχολή Μπάουχαους στη Βαϊμάρη
Το 1921 εγγράφεται στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ, στη συνέχεια όμως φεύγει για τη Βαϊμάρη, όπου εγγράφεται στην περίφημη Σχολή του Bauhaus. Το Μπάουχαους (γερμ. Staatliches Bauhaus ή Bauhaus) ήταν καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που ιδρύθηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους, λειτούργησε κατά την περίοδο 1919-1933 στη Γερμανία, και έγινε διάσημη για την προσέγγιση του σχεδιασμού που δημοσιοποίησε και δίδασκε.Ο ιδρυτής ενδιαφερόταν πρωτίστως για την ένταξη του καλλιτέχνη στο κοινωνικό σώμα, υποστηρίζοντας τη μετατόπιση της σχολής προς το βιομηχανικό σχεδιασμό, σύμφωνα με το δόγμα «τέχνη και τεχνολογία, μία νέα ενότητα». Το κίνημα πέρα από την αρχιτεκτονική βρήκε έκφραση και στο ντιζάιν.
Η θέση του Γκρόπιους υποστήριζε ότι μια νέα ιστορική περίοδος ξεκινούσε με το τέλος του (Πρώτου) Πολέμου και ένα νέο αρχιτεκτονικό ύφος θα έπρεπε να απεικονίσει και να συμβολίσει αυτή τη νέα εποχή, όντας λειτουργικό, φθηνό, αλλά ταυτόχρονα, με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Η Σχολή είχε την υποστήριξη της Κυβέρνησης της Βαϊμάρης , όμως αντιμετώπισε και σφοδρές επικρίσεις από τους συντηρητικούς κύκλους, με αποτέλεσμα να κλείσει με την επικράτηση του Ναζισμού.
Σχέδιο πρόσοψης του Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος ΣΩΤΗΡΙΑ
Τελικά θα αποφοιτήσει το 1927 από την Αρχιτεκτονική σχολή του Ανόβερου, ενώ διατηρεί στενή σχέση με τη σχολή του Μπάουχαους. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1930. Το 1943 εκλέγεται καθηγητής της Ειδικής Κτηριολογίας και Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ, από όπου απολύεται το 1946 λόγω πολιτικών πεποιθήσεων.
Το διάστημα 1947-1961 εγκαθίσταται στη Σουηδία, προσκεκλημένος του κρατικού σουηδικού ιδρύματος «SVENEKA INSTITUTET», όπου ασκεί ελεύθερο επάγγελμα και διδάσκει ως έκτακτος καθηγητής στα πολυτεχνεία της Στοκχόλμης και του Γκέτεμποργκ και στο πανεπιστήμιο της Ουψάλα. Κτήριά του στη Σουηδία ομοίως έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.
Το Πνευματικό Κέντρο Αθηνών
Το 1959 παίρνει το Α΄ βραβείο στον πολεοδομικό διαγωνισμό ιδεών για το Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται για μια εμβληματική σύλληψη και μια ευρηματική μελέτη διαμόρφωσης του οικοδομικού τετραγώνου Ρηγίλλης-Βασιλέως Γεωργίου Β΄-Βασιλέως Κωνσταντίνου-Ριζάρη στο κέντρο της Αθήνας, η οποία προέβλεπε την ανέγερση του Ωδείου Αθηνών, μουσείων, συναυλιακών αιθουσών, αιθουσών προβολών και θεάτρου, υπαίθριο θέατρο, εστιατόριο, καφέ, ξενοδοχείο και εκκλησία. Από όλο αυτό το μεγαλόπνοο έργο έχει οικοδομηθεί μόνο το Ωδείο, το οποίο έμεινε ημιτελές και ως το 1976, με παρέμβαση της μεταπολιτευτικής κυβέρνησης Κων/νου Καραμανλή, αχρησιμοποίητο. Άλλωστε κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του ιδίου του Εθνάρχη (1955-1963) συντελέστηκε η βράβευση, όσο και η εφαρμογή του μεγαλεπήβολου σχεδίου του Πνευματικού Κέντρου Αθηνών. Με άλλα λόγια ο Δεσποτόπουλος στο πρόσωπο του τότε Έλληνα πρωθυπουργού βρήκε έναν από τους πλέον ένθερμους και φανατικούς υποστηρικτές του. Όμως ως φαίνεται δεν αρκούσε.. . Για την ιστορία αναφέρεται ότι όλα αυτό το πρόγραμμα και ο εμπνευστής του Ι. Δεσποτόπουλος, επικρίθηκαν σφοδρά, λοιδορήθηκαν όσο λίγοι και τι πρωτότυπο για την Ελλάδα το έργο ανεστάλη! Ο τύπος της εποχής οργίασε σε ερμηνείες, κατά το δοκούν, σε σημείο αυτές να ξεπερνούν την ύβρη και το χλευασμό.
Οι μελέτες, τα σχέδια και γενικά το αρχιτεκτονικό αρχείο του Δεσποτόπουλου, περιλαμβανομένων και αυτών για το συγκρότημα του Πνευματικού Κέντρου, φυλάσσονται στο Μουσείο Μπενάκη, αυτόν τον «αυστηρά» συνεπή θεματοφύλακα της σύγχρονης και μη, πολιτιστικής και πολιτισμικής μας παραγωγής, τα οποία αποτελούν και τη βάση της εικαστικής έκθεσης-αφιερώματος στο μέγα δημιουργό Jan Despo και είναι σε εξέλιξη στους χώρους του Ωδείου Αθηνών. Η Έκθεση άνοιξε τις πύλες της στις 10 Οκτωβρίου και διαρκεί έως και την 7η Νοεμβρίου 2019, φέρει δε τον τίτλο «Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος και το Bauhaus». Πρόκειται για συνδιοργάνωση του Ωδείου, του Μουσείου Μπενάκη και της Γερμανικής Πρεσβείας, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων πανευρωπαϊκά για την εκατονταετηρίδα από την ίδρυση της Σχολής στη Βαϊμάρη, ως έναρξης του κινήματος Μπάουχαους.
Έργα με υπογραφή Δεσποτόπουλου στη Χίο
Πέρα από το Ωδείο Αθηνών, ο Ι. Δεσποτόπουλος εκπονεί τα σχέδια για το Σανατόριο Σωτηρία στην Αθήνα τα έτη 1932-35, το Σανατόριο Τρίπολης 1936-40, το Νοσοκομείο Ασβεστοχωρίου 1937-40, το Σχολικό Συγκρότημα στην Ακαδημία Πλάτωνος.
Όμως και στον τόπο που μεγάλωσε, τη Χίο, υπάρχουν έργα του, όπως ο ναός της Μαγαζιώτισσας στην Αγορά και τα Δημοτικά Λουτρά.
Το ναΐδριο της Μαγαζιωτίσσης στην αγορά της Χίου
Τα Λουτρά είναι η σημερινή Δημοτική Πινακοθήκη, ενώ η Μαγαζιώτισσα είναι αφιέρωμα των καταστηματαρχών της Απλωταριάς προπολεμικά, για το εντυπωσιακό γεγονός ότι στο σεισμό του 1881, κανένα κατάστημα κατά μήκος του εμπορικού δρόμου δεν γκρεμίστηκε.
Οι πηγές αναφέρουν ως έργο του και το «Κινηματοθέατρο Χίου», όμως, το ΡΕΞ φέρει τις υπογραφές των πολιτικών μηχανικών Κων. Μαράσογλου και Στεφ. Ζωγράφου. Προφανώς συγχέεται η ταύτιση με μια επίσης κολοσσιαία μελέτη του Δεσποτόπουλου που αφορούσε την πλατεία Βουνακίου. Η ανάθεση έγινε επί Δημαρχίας Λεωνή Καλβαοκορέση με σκοπό την ανάπλαση της κεντρικής πλατείας . Όμως ως φαίνεται το όραμα αυτό είχε χειρότερη τύχη από το συγκρότημα του Πνευματικού Κέντρου Αθηνών, αφού δεν υλοποιήθηκε ποτέ, ούτε εν μέρει, ούτε εν όλω. Σύμφωνα με τα σχέδια στο σύνολο των κτισμάτων αναφέρεται και ένα ως Κινηματοθέατρο.
Τα Δημοτικά Λουτρά , νυν Δημοτική Πινακοθήκη Χίου
Κτήριο και Κοινωνία
Το ενδιαφέρον του Δεσποτόπουλου στράφηκε εξαρχής στην κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής κι αυτό φαίνεται από τη σύμπραξή του στην κατασκευή σχολείων και νοσοκομείων, σε μια εποχή που η Ελλάδα είχε να αντεπεξέλθει στην ένταξη των Μικρασιατών προσφύγων. Είχε κατανοήσει από πολύ νωρίς τη σύνδεση αρχιτεκτονικής και κοινωνίας ή κοινότητας, ενώ αναζητούσε και αναφορές στην ελληνική παράδοση. Όπως στο Μπάουχαους ο δάσκαλός του Γκρόπιους εμπνεύστηκε από τη λογική των μεσαιωνική εργαστηρίων, τα οποία προσπάθησε να ανασυνθέσει στη Σχολή του Μπάουχαους, έτσι και ο Δεσποτόπουλος αναζήτησε παρόμοια πρότυπα στην παράδοση των βυζαντινών εργαστηρίων, της μοναστηριακής ζωής ή των χωριών της υπαίθρου. Το ενδιαφέρον του Δεσποτόπουλου στην Ελλάδα εστιάζει στο πώς διαμορφώνεται ο χώρος από την κοινότητα και την κοινωνία. Ο Δεσποτόπουλος είχε παράλληλα πλούσιο συγγραφικό έργο, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του παραμένει αδημοσίευτο. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ το βιβλίο του «Η Ιδεολογική Δομή των Πόλεων».
Μετά τη βράβευσή του 1959 και συγκεκριμένα το 1961, επιστρέφει στην Ελλάδα και επαναδιορίζεται ως καθηγητής στο ΕΜΠ. Το 1968 συνταξιοδοτείται από το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και μετακαλείται στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης ως καθηγητής στην Έδρα Κτηριολογίας και Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων. Μετά από λίγο όμως παραιτείται και επιστρέφει στην Αθήνα. Το 1974 υποβάλλει υποψηφιότητα στην Ακαδημία Αθηνών χωρίς επιτυχία, όπως και άλλοι ταλαντούχοι και μοναδικοί που δοξάστηκαν μετά θάνατον.
Έφυγε από τη ζωή το 1992 στην Αθήνα.
Το εμβληματικό Ωδείο Αθηνών, μικρό μόνο μέρος του έργου Πνευματικό Κέντρο της πρωτεύουσας
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
